‘Jezus is gestorven voor JOUW zonden! Hij heeft met Zijn kostbare bloed de losprijs betaald om JOU vrij te kopen!’ Met andere woorden, hoe durf je daar nee tegen te zeggen, ondankbare hond! Als je dat toch doet, weet dan wat je te wachten staat. An offer you can’t refuse. Anders een afgehakte paardenkop op je hoofdkussen.
Dat is de manier waarop heel veel evangeliepredikers te werk gaan, rijkelijk puttend uit de brieven van Paulus en zijn ‘Christus Jezus, en dien gekruisigd’.
Deel 1 van mijn verhaaltje was een parafrase van (of een parabel over) de verzoeningsleer.
Ik ben daar niet zo gek op, maar ik geloof er ook niet in, zoals misschien al duidelijk is geworden. Mijn aversie geldt met name de exclusiviteitsclaim die er aan verbonden is, en het dreigement van eeuwige verdoemenis. Maar die aversie doet niet ter zake: het verhaal loopt mijns inziens spaak op (gebrek aan) innerlijke logica en ongerijmdheden. Daarmee bedoel ik dat zelfs als je het hele bijbelverhaal als uitgangspunt neemt, het eenvoudig niet klopt. Ik noem drie punten:
- de Verrijzenis
- Het offer
- Judas
- Je zou de dienstdoende prediker er fijntjes op kunnen wijzen dat Jezus weliswaar een zeer naargeestige dood is gestorven, maar anderhalve dag later toch glorieus is verrezen, met lichaam en al. En vervolgens lichamelijk ten hemel is opgestegen. Zo heet het toch officieel: ‘Wij gedenken Uw dood, vieren Uw verrijzenis en verwachten Uw wederkomst in heerlijkheid’. Dus zo heel erg dood was Hij nu ook weer niet. En bovendien, Jezus geeft er duidelijk blijk van dat alles wat hem overkwam moest gebeuren om de Verrijzenis mogelijk te maken en dat hij dat van te voren wist. Doet niets af aan het voorafgaand lijden, maar toch. Kan je nu ook zeggen dat Hij is verrezen voor onze zonden?
- De kruisdood wordt gepresenteerd als een offer, dat noodzakelijk was als verzoening tussen de mens en God – een soort van plaatsvervangende vergelding. Of als een losgeld om ons vrij te kopen. Maar dat is nergens de boodschap van Jezus zelf. Die luidt simpel, komt tot inkeer, want het koninkrijk is nabij. De boodschap is dat wie tot inkeer komt en berouw toont over zijn zonden kan rekenen op Gods genade. Een speciaal zoenoffer is niet nodig. Jezus vergelijkt zich zelf een aantal malen met de profeet Jona – die is dacht ik niet zo heel erg geliefd onder christenen, wat ik dan wel weer leuk vind – Jona is eigenlijk een mislukkeling en een opportunist, die er alles aan doet om onder zijn opdracht uit te komen. Maar uiteindelijk met een simpele boodschap de inwoners van Nineve tot inkeer weet te brengen. En daarbij veruit de meest succesvolle profeet, ook al vond hij er zelf niet zoveel aan. De stad wordt gespaard zonder dat er verdere offers nodig zijn, een rekening voldaan moet worden of wat dan ook ritueel moet worden vergolden met bloed.
- Als er al sprake is van een offer, dan toch van een dubbeloffer: om kruisiging (en verrijzenis) mogelijk te maken, was het noodzakelijk dat Judas Jezus verried, dan wel uit-, aan- of overleverde. Hij haalde als het ware de hefboom over die de hele machinerie in werking zette. Judas sterft net als Jezus de verstikkingsdood, door verhanging. Waar Jezus ten hemel geroepen werd en verheerlijkt, wachtte hem de hel, de eeuwige verguizing en afschuw onder de mensen. Let op de symmetrie van deze dubbelslag!
Voor hem geen genade, ondanks zijn berouw.
Dit thema wordt verder uitgewerkt in het fantastische verhaal ‘three versions of Judas’ van Jorge Luis Borges. Hierin voert hij de fictieve theoloog Nils Runeberg op, die na ampele studie opmerkt dat Judas de enige was die Jezus herkende als God die zich verlaagd had om in een menselijk lichaam te wonen en sterfelijk te worden:
The Word, when It was made flesh, passed from ubiquity into space, from eternity into history, from blessedness without limit to mutation and death; in order to correspond to such a sacrifice it was necessary that a man, as representative of all men, make a suitable sacrifice. Judas Iscariot was that man. Judas, alone among the apostles, intuited the secret divinity and the terrible purpose of Jesus. The Word had lowered Himself to be mortal; Judas, the disciple of the Word, could lower himself to the role of informer (the worst transgression dishonor abides), and welcome the fire which can not be extinguished. The lower order is a mirror of the superior order, the forms of the earth correspond to the forms of the heavens; the stains on the skin are a map of the incorruptible constellations; Judas in some way reflects Jesus. Thus the thirty pieces of silver and the kiss; thus deliberate self-destruction, in order to deserve damnation all the more. In this manner did Nils Runeberg elucidate the enigma of Judas.
Nadat Runeberg van alle kanten bespot, vervloekt en gehoond wordt radicaliseert hij, en komt tot de conclusie dat het geheim van het evangelie hierin bestaat dat de ware Verlosser, de Mensenzoon eigenlijk Judas is. Daarna beseft hij dat hij ontijdig iets geopenbaard heeft dat niet mag worden uitgesproken, zoals de heilige Godsnaam, en sterft.
Borges schreef dit verhaal lang voordat het onlangs teruggevonden evangelie van Judas bekend werd. Hierin wordt Judas voorgesteld als ingewijde en medeplichtige, die Jezus uitleverde zoals die hem opdroeg.
Nu is dit geschrift een duidelijk product van de latere gnostiek, en heb je niet zozeer een scheermes als wel een kettingzaag van Occam nodig om je een weg te banen door het gepresenteerde metafysisch-mystieke dan wel mythische struikgewas, maar het centrale idee echoot wel iets van het Johannesevangelie, 13:26-27:
Dan antwoordt Jezus: diegene is het voor wie ík het brokje (brood) zal indopen en aan hem geven. Dan doopt hij het brokje in, neemt het en geeft het aan Judas Simonszoon Isjkariot. En ná dat brokje dán komt de satan bij hem binnen; dan zegt Jezus tot hem: wat je doet, doe het snel!
(Naardense bijbelvertaling)
Hier is toch duidelijk sprake van een rituele handeling (en een opdracht), waarbij Jezus Judas aan de Satan uitlevert, zodat Judas vervolgens Jezus kan uitleveren, zodat Jezus uiteindelijk uit het graf kan opstaan. Mijn conclusie is dat het geen zin heeft om met een morele bril naar dit verhaal te kijken, zoals ons christenen geleerd is (tenzij het een dubbelfocusbril is met twee moralen).
Het is voor mij duidelijk dat Judas óf geofferd wordt als een pion op een schaakbord, óf zelf handlanger was in het hele spel. Dat de voltrekking en het welslagen van Gods Heilsplan afhankelijk zou zijn van de toevallige schanddaad (met wat voor motief dan ook) van één mens lijkt me niet alleen onheilspellend maar ook blasfemisch. Dan had het voor het zelfde geld ook niet kunnen gebeuren.
De pion op het schaakbord: tja, dat zien we in het Oude Testament wel vaker: een volk wordt gebruikt om Israel te straffen als het zich overgeeft aan afgoderij en de Wet negeert, en vervolgens vernietigd als Israel zich weer bekeerd heeft. Maar dat laat zich moeilijk rijmen met de genadevolle God die christenen belijden.
De handlanger / medeplichtige / ingewijde: dan zou het verhaal moeten eindigen in de hemel, met een high-five tussen de tegenpolen / tweelingen Jezus en Judas: maar dat is niet wat de evangeliën vertellen.
Tja.
Ik herinner me een uitspraak van de schrijver en satiricus Kurt Tucholsky: “Gott ist groß, mir ZU groß.”
Dwaze Schare 
Ik zie het meer als een stukje voorkennis en geen opdracht van Jezus aan satan om in Judas te varen.
Judas is denk ik zo’n beetje de doorsnee mens die tot verraad over kan gaan. Ik zie het5 ook niet zo dat satan de boel overneemt en dat Judas geen eigen wil meer had.
Jezus zegt niet: wat je moet doe, maar wat je wilt doen… Wat ik zelf altijd heel intrigerend heb gevonden is de parabel over de pachters, waarin Hij vertelt: toen zond de vader zijn zoon, om de pacht te innen, denkend dat ze zijn zoon niets zouden doen! Het had dus, blijkbaar, ook anders af kunnen lopen! Ik geloof ook niet dat Judas geen andere keus had kunnen maken, wat hij deed was een bewuste keus, en niet iets wat hij deed omdat het nu eenmaal van te voren zo gepland was… Zoals eens Adam en Eva een keus maakten… Zij wilden worden als God en kennis hebben van goed en kwaad. Sindsdien hebben wie die kennis allemaal!
Het zou toch echt mooi zijn als we de hemelpoort voorbij zijn en al wandelend door de straten van goud terecht komen in een kroegje waar Jezus en Judas ons opwachten met de tekst…
@afolus; Ik geloof er nog steeds in dat die genade zéér Royaal zal zijn! 🙂 Ook al hoop ik wel eens sommige lieden er nooit tegen te komen! 😦 Maar ja, dat zegt misschien meer over mij dan over die lieden!
@Flipsonius
Dubbel zo’n goed stuk geschreven. Thanks!
@afolus
En Henry die bij het aanzicht opschrikt en roept:Jezus!, nee! NSB’er!
Voor alle duidelijkheid en om misverstanden te voorkomen ga ik er gemakshalve van uit dat de geciteerde hemeltekst ook zal gelden voor Wilfred, Bram, rob, Bokkepoot, Johan, RT, Shin, Derk, gansanders, Boktor, John (niet te vergeten), Pittig (helemaal niet vergeten)…
Allen die ik ben vergeten vallen onder de ruime beschrijving van Ettje hierboven.
Henry en Waterlelie rekenen erop dat die tekst ook hun deel zal zijn.
Ik hoop ze daar te ontmoeten..😉
Mocht het anders uitpakken…
Maak er dan toch wat van..
@Dutch Hermit
How on earth can I forget to mention your name…?!
To you be glory..!😙
@Ettje
Tzt. pakken we samen een borrel en toosten we op een eeuwig leven….😳
@afolus; én op de Royale Genade! 🙂
Goddank, ik wordt niet genoemd. Ik wil ook helemaal niet naar de hemel, heel de Godganse dag opwekkingsliedjes op een wolk zingen, geef mij maar de nieuwe aarde. En de klassieke verzoeningsleer is allang achterhaald, maar bij sommige is dat nog niet helemaal doorgedrongen.
@dsdre
LOL
In het deel 2; CV-koers een mooie discussie tussen De Ruiter en Arnold van Heusden over dit onderwerp
http://www.vergadering.nu/boekruiterton-jezus-in-ons.htm
@dsdre; jij gelooft toch niet echt in een hemel als plaats? Ik geloof in een nieuwe hemel en aarde… Op de jongste dag!
@Ettje.
Ik geloof wel echt in de hemel en dat ik daar echt niet wil zijn. Op de nieuwe aarde wil ik in Rothenburg https://www.google.nl/search?q=rothenburg&biw=1600&bih=754&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=__DPVL_oGpGPaMrZgRA&ved=0CDMQsAQ
wonen, samen met mijn partner en drie katten.
@dsdre
Ben jij toevallig een buitenkind van Anton Pieck…?
@dsdre; De Efteling is dichterbij! 😋
Ik vind Echternach ook wel wat hebben. Dansend en springend geloven.
http://www.rkk.nl/katholicisme/encyclopedie/s/springprocessie_van_echternach
@Rob en @Ettje
Het ging mij er niet zozeer om wat de motieven of keuzes van Judas waren, maar om de rol die hij in het verhaal speelt. Jezus geeft zelf duidelijk aan dat hij weet wat gebeuren moet, om uiteindelijk de Verrijzenis mogelijk te maken. Als het Petrus probeert hem te weerhouden van zijn missie, zegt hij ‘Ga achter mij, Satan!’. En Petrus wordt nogmaals terechtgewezen als hij de arrestatie probeert te verhinderen. Met andere woorden, de handeling van Judas was noodzakelijk om het verhaal tot de goede en gewenste uitkomst te brengen.
Marcus 14:21
maar wee die mens
door wie de mensenzoon wordt overgegeven!-
beter voor hem
als hij niet geboren was, die mens!
Marcus 13 en 14 is niet echt literatuur om vrolijk van te worden, een en al wee-spreking. Iedereen moet er aan geloven.
@Ettje
In de nieuwste Naardense bijbelvertaling staat echt ‘wat je moet doen, doe het snel’. Ik heb de Griekse brontekst nageslagen, en die vermeld niks over willen, het is echt de meest letterlijke vertaling
Die Royale Genade sluit ik me graag bij aan!
Het woord is aan Broeder Dieleman:
@flipsonius: Zowel van de Friesche Bibel als van de Twentse Bijbel is bekend dat ze naar de grondtekst vertaald zijn. In het Friesch staat er: “Watst fan doel bist, doch dat no mar gau”. En in het Twents staat er: “Zös meer rap doen, was dood mos”. En het Twentse taal idioom kennende staat daar dus hetzelfde als in het Fries. En omdat ik nu toch bezig ben ook nog maar even in de Groninger vertaling, die ook naar de grondtekst vertaald is, gekeken, waar staat:”Goa nou votdoalek mor doun wat ofst toch al van plan wast!” zegt Jezus den. Dus zomaar drie vertalingen, die alle drie zeggen dat het Judas plan was… Precies zoals de Herziene Statenvertaling: “Wat u wilt doen, doe het snel”, en de NBV: “Doe maar meteen wat je van plan was”. En ook de NBG heeft die vertaling: “Wat gij doen wilt, doe het met spoed”. Terwijl de Duitse vertaling zegt: “Was du tust, das tue bald!”, en in het Engels staat er: “That thou doest, do quickly.”
Denk toch dat de vertaler van de Naardense bijbel nog een beetje uitgaat van: zo was het al voorbestemd vanaf de schepping… Heb ik trouwens zelf ook lang geloofd. Maar nu niet meer! Alsof God, ergens op een hoge troon, al van voor of tijdens ‘de schepping’ het zo bedacht had… Lot en noodlot…
@Ettje: Je hebt gelijk, in dat vers (Joh. 13: 27) staat geen werkwoord wat ‘moeten’ impliceert. Zoals bijvoorbeeld wel in Johannes 4: 4. Dan is het een exegetische en theologische kwestie hoe je die werkwoordsvorm van ‘doen’ vertaalt. Met ‘doen wilt’ of ‘doen moet’.
Ik heb de indruk dat de evangelieschrijvers net wegblijven bij die noodzakelijkheid die Judas iets van een keuzevrijheid (hoe klein ook) zou ontnemen. Zoals Flip terecht opmerkt, zit er echter wel een noodzakelijkheid in Jezus’ dood en zijn ‘voorspellingen’ daarover (ik zet dat tussen aanhalingstekens, omdat ik niet per se overtuigd ben van de historische betrouwbaarheid daarvan) en in dat iemand hem zal moeten overleveren. Dat botst met wat jij eerder terecht opmerkt over de mogelijkheid die in ieder geval verhaaltechnisch in de gelijkenis van de onrechtvaardige pachters open wordt gelaten dat men “mijn zoon zal ontzien”. Ik zie dat zelf meer als een uiting van een wens of een ongeloof in de mogelijkheid dat het anders zou lopen. Het is interessant om te bekijken wat dat zegt over het godsbeeld. want het lijkt niet te stroken met de noodzaak van het aangezegde lijden en de dood (die geacht worden vast te staan en, om wat voor reden dan ook, noodzakelijk te zijn), maar ik zou er met een gelijkenis wel voorzichtig mee zijn om daar theologisch teveel waarde aan toe te kennen.
@Ettje
😉
Het valt me toch tegen dat die Grunner Biebel zo breedsprakig is. Ik had als vertaling toch eerder verwacht:
‘Nait soez’n! Veurtdoun!’
Ik ben sinds kort een groot fan van Grunner zanger-gitarist Harrie Niehof dus ik leer het Gronings een beetje kennen:
@Flip:
Ik denk dat je dan verteltechnisch te weinig onderscheid maakt tussen de rol die iemand speelt en de persoon. De rol van overleveraar is bepaald, maar zoals die tekst uit Markus die je aanhaalt al zegt is duidelijk dat de zoon des mensen overgeleverd moet worden, maar wordt desondanks de persoon die ertoe overgaat ‘wee’ aangezegd. Dat weerhoudt mij er van te geloven dat de evangelieschrijvers de teneur van het verhaal van Borges serieus zouden overwegen. Men blijft daar in mijn optiek net vandaan.
Jezus wordt in het Johannesevangelie (en ook in sommige andere evangelieen) gedachtenkennis toegeschreven. Dat veronderstelt dat hij metafysisch (of gewoon wat wij ‘psychologisch’ zouden noemen) op een bepaalde wijze inzicht zou hebben in de toekomstige geneigdheden en beslissingen van mensen. Datzelfde geldt voor Judas. Het is niet zo dat Judas die daad doet, totaal onwillig, omdat Jezus hem dat stukje brood geeft. Hij doet (allemaal verhaaltechnisch) wat hij al van plan was te doen en wat Jezus zogenaamd wist dat hij van plan was te doen. Dat zinnetje over de satan die in hem voer is natuurlijk interessant, maar in mijn optiek niet meer dan een bijzin. Ik geloof in ieder geval niet dat de evangelist dacht dat dat geheel losstond van Judas’ eigen geneigdheid om Jezus over te leveren.
Het is overigens interessant om te zien hoe diezelfde discussie over de aard van persoonlijke verantwoordelijkheid en voorbestemming in de Enochitische literatuur en de geschriften van Qumran wordt uitgevochten. Het is duidelijk een issue in die tijd, iets wat ook doorsijpelt in het denken van de man in de straat.
@flipsonius
Er zijn in de geschiedenis van de theologie vele modellen voor de verzoening door Jezus voorgesteld (en wat mij betreft overtuigt er geen een). Laten we er drie pakken:
-Losgeld. In de eerste eeuwen (en in “volksgeloof” nu nog wel) ging men er vaak vanuit dat de duivel een gerechtvaardigde claim had op de ziel van zondaren. Om die ziel uit de macht van satan richting god te krijgen moest er dus losgeld betaald worden, zondaren moesten worden vrijgekocht. Jezus heeft dat geleverd. Echter, normaal gesproken zou satan dan het losgeld mogen houden als compensatie voor al die zonderenzielen die hij los heeft gelaten. Daar kon echter natuurlijk ook geen sprake van zijn. De redenatie is dan ongeveer als volgt: Jezus was daadwerkelijk zonder zonde, dus door Jezus te claimen had Satan zijn hand “overspeeld” en uiteindelijk moest hij dus ook Jezus nog laten gaan en bleef hij met lege handen achter.
Ingewikkelde spelregels, laten we het daar op houden.
-Voorbeeld. God kan natuurlijk gewoon vergeven als hij dat wil. Jezus dood was dan ook geen voorwaarde voor vergeving, maar het was het ultieme voorbeeld van gehoorzaamheid aan god. Dat voorbeeld kan ons aanzetten tot berouw wat weer leidt tot vergeving van onze zonden. Vooral bekend van Abelardus.
-Genoegdoening: vooral bekend van Anselmus, maar sindsdien de facto standaard in orthodoxe kringen. God kan niet zomaar vergeven, hij is in zijn eer aangetast of zoiets. Eerst genoegdoening dus, en Jezus heeft dat geleverd.
Hoe dan ook, ik wordt er niet blij van, van die kadaverdiscipline. Letterlijk.
@Ettje
excuus, je hebt gelijk. Ik zei <In de nieuwste Naardense bijbelvertaling staat echt ‘wat je moet doen, doe het snel’. Ik heb de Griekse brontekst nageslagen, en die vermeld niks over willen, het is echt de meest letterlijke vertaling Dat klopt niet, van moeten is geen sprake. Er staat letterlijk het neutrale: ‘wat je doet, doe het snel’
@Wilfred
Ik vind dat ook interessant, maar ik heb daar geen boekenplankje over staan, je overschat me nu een beetje. Ik denk wel dat ik begrijp wat je bedoelt, maar enige toelichting zou geen kwaad kunnen.
Ik denk wel dat jij en @Ettje gelijk hebben dat je het verhaal niet puur moet lezen vanuit oogpunt van strikt logische noodzakelijkheid, maar als een openbaringsverhaal waarin lot / noodlot een belangrijke rol spelen. Als we het over het offer van Jezus hebben begint dat eigenlijk al met de doop in de Jordaan, waarbij hij zijn openbare missie aanvaard en afziet van een privéleven en een een persoonlijke levensvervulling. Je kan dat zien als een keuze die in overeenstemming is met zijn lot of voorbestemming.
Hoe dan ook, de uitleg die de verzoeningsleer geeft vind ik geen recht doen aan de betekenis van het verhaal. De Verrijzenis wil ons iets openbaren over de aard van God, onze eigen onvolkomenheid, onze afkomst en ook onze bestemming.
Ik vond nog voor ik gelovig was de uitleg van Gerard Reve al heel mooi: ‘God is sterfelijk geworden met ons, opdat wij onsterfelijk zouden worden met Hem’. Dat spreekt mij meer aan dan het blijven hangen in de grote grote schuld.
@Flip:
Ok, ik snap je punt. 😉
Ik zal proberen er van het weekend wat uitgebreider bij stil te staan. Ik heb een interessant boek van Boccaccini gelezen ‘Beyond the Essene Hypothesis’ waarin hij ingaat op de vermoedelijke volgorde waarin je verschillende boeken/boekdelen uit die moet plaatsen en welke rol de gemeenschap in Qumran daarin inneemt. Daaruit blijkt m.i. (en ook uit wat andere boeken van hem en anderen) dat de voorgeschiedenis van Jezus en Johannes (of beter: omgekeerd) in kringen moet worden gezocht die op een of andere wijze verwant waren aan de traditie van Henoch. In die geschriften wordt, zowel in bepaalde boeken zelf (door toevoeging aan de tradidit van b.v. 1 Henoch) als door nieuwe boeken (door andere geschriften zoals Jubileeen en bepaalde literatuur van Qumran) gediscussieerd over de rol van van verantwoordelijkheid, vrijheid en voorbestemming. Ik zal proberen daar van het weekend nog wat meer in detail op in te gaan. Ik wil er ook wel een artikel over schrijven, maar het risico wordt dat het te technisch wordt. Dan doe ik dat liever op een wat minder omvattende wijze in een comment.
Ik denk dat je daar gelijk in hebt en hoewel ik zeker denk dat er een bepaalde schematisering door schrijvers heeft plaatsgevonden, denk ik ook dat de traditie waar Jezus in leek te staan aanleiding geeft voor dergelijke denkbeelden. Ik ben dus minder geneigd dat allemaal als onhistorisch van de hand te wijzen. Een tekst uit Markus 8 (als ik me goed herinner) als “de zoon des mensen is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losprijs voor velen” is denk ik niet louter een (wat Schillebeeckx zou noemen) ‘post-paschale’ uitingswijze, maar kan binnen een traditie worden geplaatst waarin verschillende gedachtencomplexen met elkaar verbonden werden (zoals een zoon des mensen en een lijdende knecht).
Dat denk ik ook. Het andere gevaar is dat onze weerzin tegen zo’n element ons blind maakt voor de rol die het binnen een bepaalde traditie misschien wel gespeeld kan hebben. Iets wat je denk ik b.v. bij het Jesus Seminar goed kunt waarnemen.
Mij ook. Ik zou daarbij wel graag een onderscheid willen maken tussen wat Jezus of de vroege kerk daar precies bij dacht en wat wij er nog van kunnen maken. Zelfs al zou je elementen van een klassieke verzoeningsleer in het verhaal kunnen herkennen, waarom zouden wij ons daar door moeten laten leiden als het ons tegen de borst stuit en we het als intern incoherent ervaren?
Ik ben zelf erg stukgelopen op het denken van de verzoeningsleer. Het heeft zeker bijgedragen aan mijn ‘ontkering’. Hoe rijm je een God (en Jezus wordt in de traditie van de kerk immers als God beleden) die tegen zichzelf zegt: “mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten”? Hoe rijm je een (hoe vreselijk ook) kortdurende menselijke vernedering en lijden aan een kruis met een uitboeting van alle menselijke schuld? Wat voor idee van recht komt daarin tot uiting?
Dus nee, ik kan daar niks mee. Maar het kan deels wel interessant zijn om iets van de psyche van Jezus te verklaren als je dat plaatst in een bredere traditie. Vanuit een historisch oogpunt interesseert me dat op een vreemde manier dan wel weer. 😉
@bramvandijk
Ja, ik was al bekend met die drie modellen. Die van Abelardus spreekt me dan nog het meeste aan, en ik vind dat ook de minst speculatieve uitleg. Maar goed, ik heb ook wel de indruk dat een en ander bedoeld is om de steeds straffer en exclusiever wordende prediking van Jezus (naarmate Jerusalem nadert), waardoor een hoop potentiële volgelingen afhaken, te verzachten: God legt de lat wel hoog en vraagt grote offers, maar als je oprecht gelooft dat het zoenoffer al door Jezus is gebracht mag je ook onder de lat doorlopen.
@wilfred
Dank voor je mooie en leerzame reactie!
Wat betreft het Jesus Seminar, tja, ik heb zo’n 7 jaar geleden wel het nodige gelezen van Borg, Crossan, Pagels en Mack. Uiteindelijk vond ik het toch te eenzijdig en te weinig recht doen aan de unieke culturele en religieuze context. Mack wijst wel terecht op de overeenkomsten tussen de uitspraken en aanbevelingen die hij Q1 labelt en de Cynische wijsheidsleer, (het idee van de Joodse cultuur en religie als gesloten container, die totaal geen invloed ondervond van de omliggende culturen heb ik nooit overtuigend gevonden), maar ik denk dat jouw verwijzing naar de Henochitische traditie en Qumran zeker zo relevant zijn in dat opzicht. Dus als je er nader op in wilt gaan, in wat voor vorm dan ook: graag 😉
Flip
Het verraad van Judas kun je moreel gezien een slechte daad noemen.
Jezus had niemand kwaad gedaan.
Stel dat God almachtig is , dan is hij in staat om alle slechte daden van de mensheid te voorkomen.
God had dus kunnen voorkomen dat Jezus gekruisigd zou worden.
Maar dan zou hij de aard van de mensheid moeten veranderen buiten de vrije wil.
Ik denk dat de dood van Jezus de slechtheid,van de mens aantoont.
Volgens veel mensen in die tijd was het idee om Jezus te kruisigen een goed idee.
We zitten dus met een God die de mensheid overlaat aan zichzelf door de vrije wil.
Conclusie: genade bestaat omdat er sprake is van vrije wil.
Als er geen vrije wil is hoef je geen genade te verlenen.
Het dierenrijk heeft bijvoorbeeld geen genade nodig volgens de bijbel.
@flipsonius; Kan nog korter: Nait soez’! Doun!! Veurtdoun klopt niet, dat zou vot doun, moeten zijn! Of: Doalik doun!
@Ettje @Flipsonius
Nooit geweten dat jullie in tongen spraken…😎
@afolus; Hier vind je nog meer tongentaal: http://www.liudger.org/gn/index.html
🙂
@afolus; Helemaal gratis en voor niks! Zo zijn wij Groningers! 😇
@Rob
Ik denk dat iedereen het er over eens is dat verraad in moreel opzicht een verachtelijke daad is, hoewel het in strafrechtelijke zin niet altijd een misdrijf is. We leren van jongsaf aan dat klikken niet ‘eerlijk’ is (hoewel vals beschuldigen natuurlijk nog een graadje erger is). Het houdt in een verbreken van de loyaliteit aan de groep waaraan je verbonden bent – familie, vrienden, werkgever, of clan (denk aan de omerta). Als je met verraad een ramp kan voorkomen ben je in maatschappelijk opzicht te prijzen, maar het blijft niet lekker aanvoelen. Stel dat een goede vriend mij op een dag meedeelt dat hij al maanden bezig is om een aanslag voor te bereiden, n een zware bom geplaatst heeft in een kluis op het centraal station, die morgen afgaat, Tja dan zal iedereen blij zijn dat ik de politie alarmeer en die vriend achter zijn rug aangeef. Maar het blijft verraad. En misschien zijn er wel andere mensen die die vriend willen wreken.
In dit geval bewerkstelligt het verraad van Judas (ondanks zijn motieven, na afloop had hij wel degelijk berouw) nou juist het heil dat moest gebeuren – de wederopstanding. Stel je voor dat Judas op weg naar Getsemane wroeging had gekregen en zichzelf had aangegeven: ‘Heren, ik ben de man die u zoekt’ – of bijvoorbeeld Petrus had aangewezen in plaats van Jezus, om Jezus te sparen. Tja, dan hadden we helemaal geen evangelie gehad.
Ik begrijp je punt over vrije wil en genade wel, maar waarom zou dat een rol spelen als de uitkomst van het verhaal bij voorbaat al vaststond? Dat is het punt dat ik wilde maken. Al je dat wil rijmen kom je al snel bij thema’s als predestinatie, Voorzienigheid en uitverkiezing terecht. En dan ga je ervan uit dat het verhaal door de evangelisten niet alleen onfeilbaar is opgeschreven, maar onfeilbaar geïnterpreteerd is. Dat idee heb ik allang losgelaten.
Judas verraad is extra beladen omdat hij daarna zelfmoord heeft gepleegd en tot voor kort was zo’n daad een groot taboe.
De negatieve soms grotere rol die andere in dit verhaal hebben gespeeld wordt ze minder zwaar aangerekend, maar de vraag is of dat terecht is.
Mijn voorzichtige conclusie na deze twee verhalen over schuld=genade…. Het klopt dus wat de evangelieschrijvers al schreven, dat ‘het Evangelie van JC’ voor sommigen/velen een ergernis zal zijn!
Ik word een beetje ziek als ik weer eens een stukje lees van iemand die opnieuw tracht om God tot de auteur van het kwaad te maken. Zoals ook Flipsonius tracht te doen in zijn bovenstaande blog. Ik denk dan maar: Flipsonius, waar blijft toch jouw eigen verantwoordelijk als je God en predestinatie nodig hebt om jouw bezoedelde blazoen via de discipel Judas schoon te vegen. Volgens mij weigert Flipsonius z’n eigen verantwoordelijkheid te nemen en kiest hij voor de`gemakkelijkste uitweg. Dit is toch een verhaal van kleuterschoolniveau? Ik heb niks gedaan hoor juf, Hij heeft het gedaan! Alsof God de mens als ‘stokken en blokken’ geschapen zou hebben, die Hij naar willekeur door Zijn geschiedenis schuift, God als de sadist der geschiedenis. Zover gaat Flipsonius nog net niet, maar hij gaat een heel eind in die richting. Het is een beetje de discussie die je ook vindt in deze uitzending van Bolder75, waar God door Ernst Daniël Smid in de beklaagdenbank wordt geplaatst: https://www.youtube.com/watch?v=pBPSzt3bmUY.
Kijk vanaf ongeveer minuut 46. Het opmerkelijk aan deze uitzending was dat Arenda Haasnoot zo weinig tegenspel wist te bieden. Dan ga je toch denken: PKN, staat dat nog ergens voor of moeten voor de afkorting PKN eigenlijk lezen: Prietpraat Kerk Nederland? Johan Derksen die ook in deze uitzending zat, zou dit statement van harte onderschrijven. Staan die zelfverklaarde goeie PKN-mensen nog wel ergens voor, of doet PKN er verstandig aan zichzelf te laten bijschrijven in het grote sprookjesboek der Lage Landen, naast Roodkapje en Klein Duimpje? Want Roodkapje en Klein Duimpje waren toch ook ‘mensen ook van goede wil’? Dit soort existentiële vragen schijnen nog niet helemaal doorgedrongen te zijn tot Arjan Plaisier en Karin ten Broeke (in die volgorde), om van de rest van de PKN-synode maar te zwijgen.
Genoeg ‘zwarte tekst’. Gelukkig hij die er geen aanstoot aan neemt. Wie de Bijbel onbevangen leest, moet wel tot de conclusie komen dat mensen geen pionnen zijn op het schaakbord van een sadistische God. God neemt de mens in zijn keuzes volstrekt serieus neemt. Niks geen predestinatie, maar God die de mens serieus neemt. En natuurlijk is God God. God is geen mens, God leeft in de eeuwigheid, mensen leven in de tijdelijkheid. En hoe eeuwigheid en tijdelijkheid zich tot elkaar verhouden, dat weten wij niet. Maar het is geen onoverbrugbare kloof, want God is mens geworden. Het belang van de menswording Gods kan mijns inziens moeilijk overschat worden. God is een van ons geworden. Niemand kan God nog verwijten Hij niet weet in welke ellende de mensheid zich gestort heeft. Dat kun je die islamitische Allah wel verwijten. Allah leeft volgens islamieten eveneens in de eeuwen der eeuwen, is onkenbaar en weet volgens mij in het geheel niet wat leven op aarde betekent. Een onwetende God brengt idiote volgelingen voort. Kijk maar naar IS.
Job is volgens mij nog altijd het Bijbelboek waar je naar terug moet om het probleem van God en het kwaad een beetje te begrijpen. Kwaad is op zich al een term waarbij je een kanttekening moet plaatsen. Kwaad is in het Nederlands een heel ruime term. Hiermee kan zowel het absolute Kwaad bedoeld zijn als allerlei rampspoed die mensen overkomt. God is niet de auteur van het Kwaad, God heeft het Kwaad niet geschapen. God brengt wel allerlei rampspoed over mensen. Voorbeeld: En geschiedt er ooit onheil in een stad zonder toedoen van de HEER? (Amos 3, 6).
Terug naar Job. Het boek begint met God die in zijn hoge hemel hof houdt. En heel zijn hofhouding staat om hem heen. En ook satan komt op bezoek. En God vraagt aan satan: Zo, satan, waar ben zoal geweest? ‘Nou’, zegt satan, ‘ik kom terug van een ordeloze zwerftocht over de aarde’. ‘O’, zegt God, ‘heb je wel goed opgelet, satan? Heb mijn dienaar Job wel gezien, geen bravere burger dan hij.’ Het is alsof God satan uitdaagt. ‘Ja’, zegt satan, ‘inderdaad, die heb gezien. Maar ja, nogal logisch dat hij zo braaf is, wat u hebt zijn braafheid uitbundig beloond. Zo wil iedereen wel braaf zijn. Maar neem hem z’n rijkdom eens af. Blijft hij dan nog zo braaf?’ ‘Nou’, zegt God, ‘satan, doe je best, maar je blijft van hemzelf af.’ En volgens overkomt Job allerlei rampspoed en wordt hij een berooid mens.
Vervolgens houdt God opnieuw hof in zijn hemel. En heel zijn hofhouding staat opnieuw om hem heen. En ook satan komt op bezoek. En God vraagt aan satan: ‘Zo, satan, waar ben zoal geweest?’ ‘Nou’, zegt satan, ‘ik kom terug van een ordeloze zwerftocht over de aarde.’ ‘O’, zegt God, ‘heb je wel goed opgelet, satan? Heb die dienaar Job van mij wel gezien, geen bravere burger dan hij, ondanks dat jij mij ertoe gebracht hebt om van hem een berooid mens te maken. Hij praat nog steeds niet zoals Ernst Daniël Smid in Bolder75, hij heeft mij niet tot de auteur van het Kwaad gemaakt.’ ‘Ja’, zegt satan, ‘maar als u hem in zijn gezondheid aantast, dan piept die Job van u wel anders.’ ‘Goed’, zegt God, ‘je mag hem ziek maken, maar verder niet.’ En zo gebeurt het. De vrouw van Job gaat praten zoals Ernst Daniël Smid in Bolder75, maar Job verwerpt haar aanklacht tegen God.
Vervolgens komen Jobs zogenaamde vrienden op het toneel. Zij proberen Job ervan te overtuigen dat hij behoorlijk buiten de pot gepiest moeten hebben, want anders zou al deze rampspoed hem niet zijn overkomen. God is rechtvaardig, niet waar? En rampspoed is een straf van God omdat je gezondigd hebt, zo redeneren Jobs vrienden. Want anders zou God een onrechtvaardige god zijn. Dus Job, aan de vruchten kent men de boom, en dus moet jij wel ernstig buiten de pot gepiest hebben. Hoofdstukken lang gaat dit betoog zo door, waarop Jobs antwoord is: ‘Ik zou niet weten waar je het over hebt.’
Aan het einde van het verhaal komt God zelf ten tonele en hij gaat Job
ondervragen. Want Job had gezegd: ‘Laat nu de Ontzagwekkende antwoord geven, laat mijn tegenstander zijn klacht boekstaven!’ Leeswijzer: lees Jobs slotpleidooi in de hoofdstukken 29 tot 31; het is grootse literatuur en een fantastisch slotpleidooi.
In de hoofdstukken 38 tot 41 komt God zelf aan het woord. En Job noch zijn vrienden krijgen antwoord op hun vraag naar de rechtvaardigheid in het Gods bestuur van onze wereld. Het enige antwoord dat God geeft, is: omdat ik God ben. Dat antwoord spoort met Jeremia (hoofdstuk 18), waar God zegt: ‘Volk van Israël, ik kan met jullie hetzelfde doen als die pottenbakker – spreekt de HEER. Immers, jullie zijn in mijn handen als klei in de handen van een pottenbakker.’ De discussie over Gods rechtvaardige bestuur van ‘onze’ wereld krijgt nog een laatste staartje in het Nieuwe Testament, bij Paulus, in Romeinen (hoofdstuk 9), waar de vrienden van Job als het ware sprekend worden opgevoerd, wanneer de apostel schrijft: ‘Waarom roept God ons dan nog ter verantwoording? Niemand gaat toch in tegen zijn wil?’ Korte parafrase: waar mekkert God eigenlijk over? En dan antwoordt de apostel: ‘Heeft de pottenbakker niet de vrijheid om van dezelfde klomp klei zowel een kostbare vaas als een alledaagse pot te maken? God heeft degenen die het voorwerp van zijn toorn zijn en die hij heeft bestemd voor de ondergang, met veel geduld verdragen omdat hij zijn toorn ook wil tonen en zijn macht kenbaar wil maken. En omdat hij zijn overweldigende majesteit wil tonen, heeft hij degenen die het voorwerp zijn van zijn barmhartigheid ertoe voorbestemd om in zijn majesteit te delen. Hen heeft hij ook geroepen: ons, die niet alleen uit het Joodse volk afkomstig zijn, maar uit alle volken, zoals ook bij Hosea staat geschreven: ‘Wat mijn volk niet was, zal ik mijn volk noemen; wie mijn geliefde niet was, zal ik mijn geliefde noemen. En waar tegen hen gezegd is: “Jullie zijn mijn volk niet,” zullen ze kinderen van de levende God worden genoemd.’ U zult begrijpen, de apostel zegt in feite: het is Pinksteren geweest.
Kortom, het antwoord is dus in wezen: omdat God God is. Ontslaat Gods wil ons mensen van onze verplichting om goed te doen? Moeten we in bevindelijk-Gereformeerde traditie (u weet wel, die luitjes van de Hersteld Hervormde Kerk, takken van de Gereformeerde Bond en die Bewaar het Pand-lieden in de Christelijk Gereformeerde Kerk) dat dan maar over ons heen laten komen, zoals heel veel Gereformeerden dat tot hun eeuwige schande in de Tweede Wereldoorlog hebben gedaan? In het geheel niet! Gods bestuur staat los van onze actie. We mensen moeten in onze wereld (!) altijd het goede doen, daar waar wij onrecht en lijden zien. Aan de ene kant moeten we God niet tot auteur van het Kwaad maken, maar aan de andere kant moeten we ook niet onze verantwoordelijkheid willen ontduiken. Gij zijt Gods medearbeiders, toch? Nou daarvoor moet je niet bij Gereformeerde hoedjes en hele noten zijn. Die ontduiken deze verplichting Gods. Het zijn Gereformeerde deserteurs die desondanks net als schriftgeleerden en Farizeeën denken dat ze godvruchtige gelovigen zijn die een vrijkaartje voor de eeuwigheid hebben gekregen.
Toch merkwaardig hè, God die het kwaad schept en dat zijn hedendaagse brave (Gereformeerde) gelovigen vervolgens denken dat ze dus niets hoeven te doen. Hoe kun je Bijbels zo dom zijn? Lees het maar als een aanklacht tegen heel die hypocriete Veluwe, tegen al die mensen die in zwarte pakken en met hoedjes op, die op hele noten ziende blind en horende doof zijn.
@Henry
Beterschap! 🙂
@Bokkepoot: 🙂
@Flip: Gelukkig neem je Henry niet letterlijk. 😉
@Henry Coyette
Henry, ik denk dat je mijn intenties niet helemaal begrepen hebt. Ik stel zelf in mij stuk over Judas Mijn conclusie is dat het geen zin heeft om met een morele bril naar dit verhaal te kijken, zoals ons christenen geleerd is Met andere woorden, ik zeg niet dat wie dan ook de auteur van wat voor kwaad dan ook is. Wel dat de uitlevering een noodzaak was om de Verrijzenis mogelijk te maken, en dat het Jezus te doen is om de Verrijzenis en niet om een of andere hypotheekschuld af te lossen.
Je mag mij kleuterschoolniveau verwijten, maar mijn idee is dat de verzoeningsleer zoals die in vele kerken gepredikt is en jarenlang aan kinderen op zondagsschool geleerd is (dat zal je toch niet ontkennen?) geen recht doet aan de diepgang van het evangelieverhaal. Ik probeer slechts dat en de ongerijmdheid ervan aan de kaak te stellen
Maar goed, ik incasseer je linkse directe blijmoedig, want je vervolg mag er wezen. Vanaf alinea 4: prachtig! Het boek Job was na mijn onverhoedse ‘bekering’ van 7 jaar geleden (een gegeven, waar ik nog steeds mee worstel, maar ik moet het er maar mee doen 😉 ) het eerste boek uit het OT wat ik ben gaan lezen, en de toespraak van God heeft me enorm ontroerd (en ik ben het met je eens dat het van een zeldzaam literair niveau is). Het lijkt nodeloos en hatelijk spierballenvertoon van de Almachtige, maar m.i. is het een dechargeverklaring aan de lijdende mens die niet begrijpt wat hem overkomt. En een harde maar wijze les, om je worsteling om rechtvaardigheid en je verlangen naar wat jij denkt dat je in absolute zin toekomt op te geven. Mededogen verpakt in een schijnbaar meedogenloze rant. God laat het regenen over goede en slechte mensen, hij doet de zon opgaan over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Wij moeten het doen met gerechtigheid onder elkaar en de werken der barmhartigheid. Onbeholpen en struikelend. De rest is genade.
@wilfred
Als liefhebber van Borges neem ik niets letterlijk. Er bestaan alleen verhalen, beelden, voorstellingen. 😉
@flipsonius; Ontroerend! Chapeau!
@Flip: Ad infinitum. 😉
@ Flipsonius:
Dank voor je reactie. Zoals je begrepen hebt, schrijf ik bewust provocerend. En ik dat doe om posities duidelijk te maken, omdat ik er niet van houd om met meel in mijn muil te praten. Dat ik daarbij het risico loop weleens uit de bocht te vliegen, dat neem ik op de koop toe. Wat ik geschreven heb over ‘kleuterschoolniveau’ gaat niet specifiek over jou, maar, meer in het algemeen, over mensen die God al te gemakkelijk in de beklaagdenbank zetten en zichzelf de slachtofferrol aanmeten: God is almachtig en kijk mij toch eens arme ik zijn. Er zijn veel mensen die aan dit Calimerocomplex lijden. En daarmee denken ze alle persoonlijke (!) verantwoordelijkheid van hun bordje geschoven te hebben. Dat zijn illusies, dat kan niet waar zijn.
Job blijft een boeiend boek om te lezen. En het is nog niet zo gemakkelijk om in alle betogen de scheidslijn tussen waar en onwaar, tussen goed en fout te trekken. En is dat in onze huidige maatschappij ook niet zo?
Judas blijft inderdaad een mysterieus persoon, zoals kwaad wel vaker een mysterie is en blijft. Het bestaat, maar krijg er nooit echt je vingers achter. En dat is met Judas ook zo. Judas was zonder twijfel iemand die in Jezus de messias zag, de toekomstige koning van het toenmalige beloofde land. Maar dat maakt Judas niet bijzonder, dat dachten de andere discipelen namelijk ook. Jacobus en Johannes wilden zelfs aan zijn rechter- en linkerhand zitten, zodra hij koning zou zijn geworden. En wat te denken van iemand als Simon de Zeloot? Dat was toch ook iemand die de Romeinen rauw lustte? Er waren in de groep van discipelen genoeg andere kandidaten dan Judas. Maar Judas is wel degene geweest die, wellicht als eerste, totaal teleurgesteld was in de missie van Jezus en dacht: daar komt niks van terecht. Dat moet Judas wel gedacht hebben.
Goddelijke voorbeschikking en menselijke verantwoordelijkheid gaan in de geschiedenis een onontwarbare relatie met elkaar aan. Maar Gods voorbeschikking ontslaat mensen niet van hun eigen verantwoordelijkheid.
Komt’ie nog maar eens. Job verfilmt!
Misschien goed om te weten: De film The Tree of Life waaruit bovenstaande Job-verfilming afkomstig is, wordt binnenkort door Willen Jan Otten in Letter en Geest van Trouw besproken (en in A’dam vertoond met discussie), in zijn serie in de veertigdagentijd