Kort geleden schreef ik over mijn afscheid van het geloof en hield ik een pleidooi voor een pragmatische levensinvulling. Een invulling primair gericht op individueel levensgeluk. Vandaag tijd voor wat anders: ik presenteer de contouren van een geloof dat ook ik leefbaar zou vinden. Zogezegd mijn 7 keer 7 bijdrage: Als ik het christendom opnieuw mag vormgegeven, wat neem ik dan mee en wat laat ik achter?
Opnieuw de belangrijkste elementen in een simplistisch schemaatje:
Radicale eerlijkheid over metafysische claims
Eén van de grootste moeiten die ik met geloven heb, is dat ik voor mijn gevoel continu voorstellingen of ideeën moet onderschrijven, die op mij zeer speculatief overkomen. Het uitspreken van de geloofsbelijdenis, bidden, iemand Gods zegen toewensen: het voelt voor mij alsof ik luchtkastelen aan het verkopen ben. En tijdens een kerkdienst waarin ik word toegesproken met zogenaamde woorden van God, heb ik de afwijking om continu een voorstelling te willen maken van hoe dat nou in zijn werk gaat en op welke manier de dominee dat nou kan menen. Erg vermoeiend allemaal.
Daarom pleit ik voor radicale eerlijkheid: Stop met proclameren van woorden à la: God spreekt tot ons in zijn Woord, God is altijd bij ons, God heeft mij dit geopenbaard, Jezus zal terugkomen, de Heilige-Geest woont in gelovigen, er is leven na de dood, of: voor God is alles mogelijk. Erken daarentegen dat geloven voor 100% mensenwerk is, inclusief alle tradities, geopenbaarde geschriften en bijzondere verhalen van gelovigen.
Interactie met het transcendente?
Maar dat is niet het hele verhaal. Het bestaan van een transcendente werkelijkheid is dan misschien niet zomaar aan te tonen, het valt evenmin te ontkrachten. Er zijn allerlei mysteriën en ervaringen in het leven die mogelijk wijzen op het bestaan van een transcendente werkelijkheid. Er valt te denken aan het feit dat er iets is in plaats van niets, het menselijk bewustzijn, moraliteit en gevoel voor rechtvaardigheid, liefde en schoonheid.
Die transcendente werkelijkheid blijft echter een groot vraagteken. Ik weet niet of het er is, laat staan dat ik kan weten hoe het in elkaar zit. Toch kan ik bijvoorbeeld wel wat met de idee van een onvolmaakte, niet per se almachtige, maar zoekende God met oprechte intenties, die de schepping als soort experiment begonnen is om tot een bepaalde zelfvervulling of een ontmoeting te komen, waarin wij als mensen een belangrijke rol spelen. Ideeën die ook wel terug te vinden zijn in de procestheologie.
Onder voorwaarde van de eerder genoemde radicale eerlijkheid, laat ik de optie open dat het mogelijk is om in de praktijk van het leven dat transcendente te ervaren. Mogelijk komt God de mens tegemoet op bepaalde ‘heilige’ momenten.
Spiegelen aan een ideaalplaatje
Dergelijke (mogelijk) transcendente ervaringen moeten een centrale rol gespeeld hebben in het geloof van mensen door de eeuwen heen. Dat zijn de momenten waarop mensen het beste in staat waren om te formuleren wat een zinvervuld leven is, of hoe een rechtvaardige wereld eruit ziet. Uit deze ervaringen zijn rijke tradities, muziek, kunst en geschriften voortgekomen die aan ons overgeleverd zijn. Samen vormen zij een ideaalbeeld waar ik mij aan kan spiegelen.
Binnen het christelijk geloof vormt dat ideaalbeeld zich rondom de persoon van Christus: de Icoon, de perfecte Mens. Het koninkrijk van God geeft vervolgens een beeld van hoe een ideale gemeenschap of samenleving eruit zou zien, waarin Christus door iedereen nageleefd wordt. Een ander Bijbels beeld vinden we in de tempel. De tempel is de plek op aarde waarin Gods heerlijkheid zich manifesteert, ook een soort ideaalwerkelijkheid. Het is de bedoeling dat de hele wereld een tempel wordt. Dit idee is uitgewerkt in de tempeltheologie.
Concrete levensinvulling, gemeenschap en initiatieven.
Om dit ideaalplaatje vorm te geven en om ‘heilige’ momenten te ervaren is een concrete leefwijze en alternatieve gemeenschap nodig. Een soort liturgie voor het leven. Mij spreken sommige aanzetten hiervoor vanuit de (door zichzelf dood verklaarde) emerging beweging me wel aan, zoals beschreven in Heerlijk Eenvoudig van Johan ter Beek.
Het doel van dit naleven ligt niet in het zeer speculatieve hiernamaals, of een abstracte schuldvergeving, maar dient om nu tot een zinvolle levensinvulling te komen. Ga je ernaar leven, dan bereik je het hoogst haalbare geluk wat er te halen valt in dit complexe bestaan en draag je bij aan een groter geheel.
De profetie van de vervulling van het koninkrijk van God dient vooral ter motivatie. Het geeft een richting, een basis voor een ethiek in een complexe wereld en het geeft hoop dat het mogelijk is om een betere toekomst te realiseren. Het motiveert om bij te dragen aan grote problemen, zonder overwerkt te raken. Ik heb grote bewondering voor de menselijke manier waarop veel joodse gelovigen deze verwachting invullen, waaronder Herman van Praag (14:50).
Spreken over het transcendente
Het blijft lastig met welke woorden over de mogelijk bestaande transcendente entiteit gesproken zou moeten worden binnen het bovenstaande verhaal . Het multi-interpretabele woord ‘God’ is misschien het meest voor de hand liggend, maar het grote gevaar bestaat dat gelijk weer gedacht wordt aan een absolute en dogmatische entiteit, uit wiens naam veel te grote claims gerechtvaardigd worden.
Het mooiste zou een naam zijn die enerzijds de twijfel over het bestaan ervan open laat, en anderzijds wel bruikbaar is in religieus taalgebruik. Misschien is ‘Christus’ een goede kandidaat. Die titel heeft iets van een mythisch karakter. Christus is zowel een ideaalconcept, een verwijzing naar een historische figuur en een mogelijk transcendente entiteit. En als we dan toch bezig zijn met christelijke terminologie, waarom dan ook niet Vader en Geest?
Dwaze Schare 
Amen! 😀
@gans
Ik moet tijdens het lezen terugdenken aan vroeger als kind, aan van die plaatjes die slechts uit een verzameling punten bestonden. Door zelf via een bepaalde volgorde lijnen te trekken tussen de puntjes kwam er een herkenbaar plaatje tevoorschijn.
Er zijn een flink aantal mooie, waardevolle, al dan niet transcendente ‘puntjes’ te ontwaren in dit leven, en vervolgens willen we graag de juiste lijnen trekken om er een betekenisvol geheel in te kunnen ontwaren. 😉
Ik vind overigens wel dat je prachtig lijntjes kan trekken.
Maar dat even terzijde. 🙂
@gans: Ik bespeur erg veel Aristoteles in je tekst. Dat is een compliment.
@Gans Anders
Maak dit eens concreet 🙂
Wat bedoel je er eigenlijk mee? Hoe zie je het voor je?
@rob
Dat valt niet mee nee. Daar is de emerging beweging jaren mee bezig geweest 😉 Maar dat heeft wel allerlei ‘pioniers’ initiatieven opgeleverd (waarvan er ook een aantal gewoon de oude/evangelicale theologie handhaven).
Maar je kan gewoon kijken naar wat er voor handen is in de aloude chistelijke traditie. Allerlei vormen van klooster-liturgie. Een middenorthodoxe pkn bevat ook al die elementen, met een theologie die vrij veel ruimte laat (zonder dat het een al te intellectueel clubje wordt, wat ik bij de vrijzinnige kerkgemeenschappen vaak proef). Mijn probleem met de middenorthodoxie: het is op de meeste plekken een uitstervende grijzemuizenclub. Orthodoxe gemeenschappen die met hun tijd meegaan trekken veel meer jonge mensen aan (denk aan crossroads, goed de lopende pkn gemeenten, enz.), maar daar ben ik dus een vreemde eend qua overtuigingen.
Ik vrees dus dat er in christelijke hoek voor mij voorlopig niet zoveel concreets bij zit. Dus dan maar Sunday Assembly ;-). Of een dergelijk bedrijf lijkt me dit wel gaaf om stage te lopen (ligt ook min of meer in m’n vakgebied): http://www.sekem.com/
@gansanders
Mooi artikel. Het roept wel een aantal vragen bij mij op.
In hoeverre hou je dan nog een religie over? Heeft de bijbel dan nog iets boven andere (al dan niet oude) boeken en het christendom boven andere tradities?
Tja, ik heb hierbij altijd grote vragen juist bij die speciale rol voor de mens. Als mens vind ik inderdaad andere mensen wel speciaal. Maar goed, dieren vinden net zo goed hun eigen soort interessanter dan andere soorten. Dus waarom zou god mensen dan zo speciaal vinden? Dat toevallige tussenproduct van een evolutionair proces? Creëren we dan niet een god naar ons eigen beeld?
Waarom zouden transcendente ervaringen meer autoriteit hebben dan niet transcendente ervaringen? Refererend naar je vorige artikel zijn het vaak momenten van groot persoonlijk geluk, dat is natuurlijk wat waard en het is niet gek dat mensen daarnaar terugverlangen en dat actief gaan opzoeken. Maar van het kopen van nieuwe spulletjes kun je je ook heel gelukkig voelen, terwijl we dat niet zo algemeen als maatgevend en nastrevenswaardig zien. Dus waarom zijn die transcendente ervaringen volgens jou dan de beste momenten?
@bramvandijk
Allereerst: dit artikel is vooral een poging, een geldachtenexperiment.
Het is dan inderdaad meer een levenswijze, vanuit een bepaalde traditie geworden…
Dat is ook een beetje mijn probleem met de procestheologie: het komt tegemoet aan de menselijke ervaring en er is weinig meer over van goddelijke ‘openbaring’. Aan de andere kant: het zijn ook die menselijke ervaringen waar religieuze verlangens of vermoedens vaak op gebaseerd zijn, dus ook weer niet zo heel gek dat men daar een theologie op bouwt.
Dit komt volgens mij door het vermoeden van veel mensen dat er toch blijkbaar een transcendente entiteit is die spreekt door dat soort ervaringen. Uitgaande dat die entiteit liefdevol is en een plan met ons heeft, zouden die ervaringen ons wel eens veel kunnen vertellen over de ‘grote vragen van het leven’. Vanuit ongelovig perspectief is het natuurlijk niet evident om dergelijke ervaringen een speciale status toe te kennen. Dan ben je eerder geneigd om bijvoorbeeld met Swaab eerder aan bijzondere toestanden van het brein te denken, waarvan het maar de vraag is of ze wenselijk zijn.
Nog een argument voor de bijzonderheid van die ervaringen: het zijn vaak momenten waarop veel verschillende zaken (kennis en ervaringen) bij elkaar gebracht worden, vaak de bron van grote inspiratie en creativiteit geweest, als we naar de geschiedenis kijken. Gechargeerd: zonder gekken in de wereld zouden veel mooie dingen niet bestaan. 😉 Misschien had Lewis wel gelijk, en was Jezus wel een soort ‘gekkie’ met het nodige charisma 😉
@bramvandijk
Zoals Reinier Sonneveld zegt, en waarmee hij misschien wel een punt heeft: oude verhalen zijn geteste verhalen.
Ik vind dat zelf zo gek nog niet. In de meeste grote religieuze tradities is de mens op zoek naar de ervaring van het transcendente, en wordt daaraan gekoppeld dat dit ook meteen het grootste geluk, het hoogste haalbare, etc. vormt. Dat “heeft” blijkbaar iets, dat het kopen van nieuwe spulletjes niet heeft. Idem dito voor de “golden rule” die godsdienstwetenschapper Huston Smith aantreft in alle grote religies. Het lijkt mij nogal onzinnig om die golden rule opnieuw proberen uit te vinden, als die al valt af te leiden uit de wijsheidsliteratuur die tot onze beschikking staat.
Overigens ben ik opgegroeid in een milieu waar het zeker niet raar was als de dominee putte uit rabbijnse literatuur. Maar ook de tao, zenboeddhisme en soefisme raken bij mij wel een snaar. Volgens mij hoef je je dus helemaal niet per se exclusief vast te leggen aan de bijbel, maar is het evenwel prima mogelijk om je er met elkaar bij neer te leggen dat je je in een kerk of binnen christendom beweegt binnen een bepaalde traditie, en dat die traditie nou eenmaal als eerste grijpt naar de bijbel (en alle literatuur die daarop volgde) om iets te zeggen over onze ervaring van de werkelijkheid.
Metafysisch claimpje?
@gansanders
Leuk artikel 🙂
@bramvandijk
Onderhand wel nieuwsgierig naar hoe Rorty en Bram van Dijk zich zouden verhouden tot de (Johannitische ;)) uitspraak van Jezus: ik ben de Waarheid (én de Weg, én het Leven, én de Deur, én… ah well, you get the point). Ik neem aan dat Rorty (ook nooit iets van gelezen, vergeef me) het woord waarheid in de eerste plaats gebruikt als een zelfstandig naamwoord, of misschien als bijvoeglijk naamwoord? Met het weinige wat ik ervan weet, lijkt dat me een typisch westerse filosofie benadering, en het is voor mij sterk de vraag of die mij wat oplevert.Het is natuurlijk mooi dat jij je er senang bij voelt, maar de combinatie van Rorty met het door jou gewaardeerde sociale contract als het gaat om moraal, komt het op mij toch soms vooral… hm, woordkeuze is op dit tijdstip beetje lastig… over als een systeem dat kansen schept voor opportunistisch gedrag?
Kijk je naar het concept Tao, dan lijkt er in elk geval in mijn naïeve ogen een hoop te leren over waarheid. Om dan de Tao van Poeh maar eens te citeren:
“To know the way,
we go the way,
we do the way.
The way we do,
the things we do,
it’s all there in front of you.
But if you try too hard to see it,
you’ll only become confused.
I am me and you are you.
As you can see;
but when you do
the things that you can do,
you will find the way.
The way will follow you.”
Als iemand de waarheid is, in plaats van die tevergeefs probeert te kennen, heb je toch een heel ander gesprek over waarheid. Maar goed, dit raakt de procestheologie en ik geloof dat je daar niet zo’n fan van was ;). En daarbij begin ik onsamenhangend te denken nu…
Goede jaarwisseling dan alvast maar…
@Shin:
Maar des te meer je weet over de ontstaansgeschiedenis van die zogenaamde bijbel (en daarbij speelt het haast onuitroeibare idee dat er al vroeg zoiets als een canon bestond, evenals allerlei intussen toch achterhaalde ideeen over ‘het Jodendom’, een grote rol), des te onbelangrijker de specifieke status van die teksten wordt. Ik kan zelf niet zoveel met zo’n opmerking over ‘geteste’ teksten. Dat lijkt haast te vooronderstellen dat er een soort mastermind achter zit of dat je het wel op een bepaalde manier moet lezen. Anders lezen velen het op een andere manier en/of lezen ze hele gedeelten helemaal niet. Tevens doe je dan (in mijn ogen) net alsof de vaststelling van de status van die teksten een minor detail is, wat van generlei invloed is op het voortleven ervan. Wat natuurlijk ver bezijden de waarheid is.
De traditie van de vroege kerk was veel breder dan alleen wat wij nu als OT bestempelen en iedereen die zich terugtrekt achter de grenzen van de canon, heeft daar eigen motieven voor. Het bewegen binnen een bepaalde traditie kun je moeilijk vermijden, maar je kunt wel afstappen van die voorgegevenheid van een canon. Dat lijkt me alleen maar verrijkend.
Hoe zou je zelf die tekst uit Johannes dan van betekenis voorzien? Wordt jouw idee over waarheid dan daardoor opeens heel anders?
@Shin: Ik was tijdens het schrijven van mijn eerste alinea nog even op zoek naar een citaat. Dat heb ik nu gevonden. 😉
Bob Kraft noemde het grappend: “the tyranny of canonical consciousness”. Zelfs goedingevoerde kritische theologen moeten daarvoor op hun hoede zijn, laat staan de leek. Je er bij neerleggen dat die grens ooit getrokken is, heeft vergaande consequenties. Ik zou daarom niet zo snel tevreden zijn met een pragmatische benaderingswijze op dat punt.
@wilfred80
Het lijkt mij dat ik hierboven helemaal niet uitsluit (zeker met mijn verwijzing naar de procestheologie) dat ik mij prima binnen de christelijke traditie zou kunnen bewegen, terwijl ik de “Schrift” niet langer de superieure en onfeilbare status toeken, die mij met mijn protestante achtergrond wel is geleerd. Als startpunt, of als primaire wijsheidsliteratuur, of als gezamenlijk referentiekader is het eenvoudigweg zo stom nog niet om in ieder geval iets. Ik vraag me trouwens af of je wel kunt zeggen dat dat iets de Bijbel is. M.i. staat Jezus centraal binnen de christelijke geloofsgemeenschap, en wordt de canon met alle gebreken die die boekenverzameling heeft, gebruikt om uit te drukken waarom dat zo is, en wat dat dan betekent. Ik zie het probleem daarvan tegenwoordig eigenlijk wat minder. Tja, dan is Jezus niet in beton gegoten. Nou… boehoe…
Dat betekent ook dat er een zekere flexibiliteit bestaat binnen de traditie, ook om bijv. herkenning te zoeken bij andere tradities, zoals de soefis, de zendboeddhisten, de taoisten, of in begrippen als holisme, of Ubuntu, of een filosoof als Emanuel Levinas.
Voor mij geldt mbt die tekst uit Johannes dat het veel contemplatie vereist om tot de betekenis van deze en andere teksten door te dringen. Op mij komt een tekst “Ik ben de Weg, de Waarheid, en het Leven” niet over als een hapklaar brokje, dat ik makkelijk kan doorslikken…, die bijbelopvatting is voor mij exit. Jezus die de waarheid is, komt voor mij denk ik neer op dat woorden ook daden zijn, dat je opvattingen over wat goed is, ook hun neerslag hebben in je handelen, welke weg bewandel je in het leven. Zoiets. Duidelijk is in ieder geval wel: bij mij raakt het nadenken over wat het betekent als Jezus de waarheid is, of over wat het inhoudt als ik zelf de liefde probeer te zijn, of hoe ik mijn handelen laat passen bij mijn spreken over o.a. sociale gerechtigheid, meteen een heel andere snaar dan wanneer ik nadenk over of bijv. een morele opvatting meer waar kan zijn dan een andere.
Zoals ik hierboven ook al zei: waar brengt dat ons meer dan in een soort pragmatische benadering van de werkelijkheid (“wat werkt, is waar genoeg” of zo?), waarin de opportunist het in mijn ogen meestal zal winnen? Is het nou juist niet de kracht van bijvoorbeeld de christelijke traditie dat precies voor die schaduwkant van het bestaan (het winnen van de opportunist, en de oneerlijkheid daarvan voor de mensen die daardoor moeten inleveren) woorden heeft (zonde, schuld) en een andere oriëntatiepunt biedt (God, compassie, zelfopofferend vermogen, wat gij wilt dat u geschiedt, etc.)? Stonden die sukkeltjes uit de eerste eeuwen na christus binnen het Romeinse Rijk bekend omdat ze wisten wat waarder was dan andere dingen, of omdat om hun handelen, dat meer waar was dan ander handelen?
Ik ben persoonlijk van mening dat de verschillende grote religieuze tradities o.a. zo oud en omvangrijk geworden zijn als ze zijn en nog steeds in staat zijn om mensen aan te spreken, omdat ze levenswijsheid en daarmee misschien ook wel waarheid bevatten. Maar dan dus niet waarheid als een objectief iets waar we onszelf of anderen op kunnen afrekenen, of een waarheid die je kunt meten, of aanleren met een handleiding, maar waarheid als ervaring, existentiële kennis die zich misschien wel alleen aandient als “we ons overgeven”, “ons pad bewandelen”, “je laten meevoeren door het leven”, “doen wat goed is”, “je kruis op je nemen”…. of kies een van die andere fijne metaforen die daarvoor binnen de levensbeschouwing voorhanden zijn. Daarmee heeft de door Reinier Sonneveld aangehaald quote een zekere charme – maar verliest hij ook meteen zijn christelijke exclusiviteit. Tja, hoe erg is dat…?
De oosterse filosofie (met wat ik ervan begrijp) komt uit op het uiteindelijk ondoordringbare, onkenbare, maar ook ondeelbare van de werkelijkheid (in die zin niet ver van Rorty verwijderd?), en het pad dat elk mens aflegt om zich daarmee te vereenzelvigen. In de woorden van Lao-Tze: The Tao that can be told is not the eternal Tao. Uiteindelijk moet ik je dus het antwoord op wat het begrip waarheid betekent schuldig blijven. Ik weet het zelf ook niet.
Ik weet wel dat religieuze tradities mensen inspireren tot het centraal stellen van begrippen als compassie, nederigheid, liefde, geduld, etc. Ik deel, denk ik, Charles Taylors taxatie (moet ’n nog lezen) dat er met het bij het grof vuil zetten van de religieuze tradities en de individualistische versnippering van religiositeit/spiritualiteit waarbij elk zijn eigen ware kerkje is, een stuk betekenisgeving dat die individuen overstijgt, verloren gaat. En ik zie om me heen dat je juist aan die betekenisgeving wel heel veel kunt hebben, omdat die je boven jezelf uit kan tillen. En ik zie ook dat het bij het cultiveren en instandhouden van zo’n betekenis, toch erg vaak gaat om een gerichtheid op het grotere geheel, of God, of het grote Niets – in elk geval vaak iets met een mystiek tintje.
Misschien geldt dit bovenstaande allemaal niet voor jou persoonlijk, misschien ook niet voor Bram, maar mijn stelling zou zijn dat jullie daarin uitzonderingen zijn en dat veel mensen zichzelf en hun eigen (korte-termijn) belangen pas leren overstijgen, als ze daartoe gevormd worden door een levensbeschouwelijke traditie, binnen een sociaal verband.
Ach, wie weet, gaat het Live better, help often, wonder more van The Sunday Assembly, of de School of Life van Alain Botton deze functie nog eens glorieus vervullen, dan heb ik niks gezegd…
Trouwens, in het licht van bovenstaande vind ik een reportage als deze interessant, en dan vooral dat stukje over de zakenmannen: http://nos.nl/artikel/2010374-de-bijbel-verslaat-het-rode-boekje-in-china.html.
En sorry voor evt. onsamenhangende zinnen, ik stop er nu echt mee…
@Shin:
Misschien heb ik je zinsnede “de bijbel (en alle literatuur die daar op volgde)” dan te letterlijk gelezen. Ik heb dat opgevat alsof je je er wel in kon vinden dat men dat als de kern is gaan beschouwen. Zo’n opvatting is natuurlijk behoorlijk gekleurd en heeft veel impact op de ruimte die je nog in staat bent aan te brengen. Maar goed, blijkbaar bedoelde je dat niet. 😉
De rest ga ik vanmiddag met veel interesse tot me nemen. Als ik in staat ben ook onsamenhangende zinnen tot een samenhangend geheel te smeden. 🙂
@gansanders
Ik herken dit soort redenaties heel sterk uit mijn eigen christelijke tijd, ik gebruikte ze volop. Maar inmiddels vind ik deze aannames (dat god liefdevol is en een plan met de wereld heeft) behoorlijk problematisch. Al was het maar omdat ze cultureel helemaal niet breed gedeeld worden. Ze klinken vooral aannemelijk omdat ze zo bekend zijn.
Is er eigenlijk een objectief verschil tussen een psychose en een transcendente ervaring? Sommige transcendente ervaringen hebben inderdaad die inspirerende functie gehad. Maar hoeveel van dergelijke ervaringen hebben dat niet gehad of misschien zelfs wel een negatieve invloed?
Ik heb de neiging om transcendente ervaringen eerder op hun (al dan niet inspirerende) inhoud te beoordelen dan op het feit dat ze transcendente ervaringen waren.
@shin
Terecht. Tegelijkertijd verandert de context ook en is een verhaal dat in vroeger tijden prima werkte niet zonder meer ook prima in de huidige of toekomstige context. De verhalen zijn door de steeds ontwikkelende theologie ook steeds weer nieuwe manieren geïnterpreteerd. Ze waren daardoor flexibel genoeg om zich steeds aan te passen aan wisselende context.
Ook terecht. Dat is overigens ook min of meer hoe ik als ongelovige probeer om die traditie nog enigszins nuttig te blijven gebruiken en niet zomaar overboord te gooien.
😀
Het verkleinwoordje is overigens wel terecht.
Maar zelfs dan:
P1: de mens heeft een gemeenschappelijke voorouder met niet alleen chimpansees, maar ook met muizen, kikkers, muggen en verder.
P2: het evolutionair proces is niet doelgericht in die zin dat het toewerkt in een van tevoren voorspelbare richting.
P3: het evolutionair proces is niet doelgericht in die zin dat het een stationair punt heeft vanaf waar er geen veranderingen meer optreden.
Volgens mij zijn dat drie premissen die gegeven onze huidige kennis niet controversieel zijn. En hieruit volgt min of meer het metafysische claimpje.
@shin
Hij benadrukt juist dat waarheid een bijvoeglijk naamwoord is. Alleen een (talige) beschrijving van de werkelijkheid kan waar of niet waar zijn.
Rorty zegt zelf dat zijn werk vooral therapeutisch van aard is en bedoeld is om bepaalde richtingen die de filosofie is ingeslagen juist te stoppen. In die zin is het puur een reactie op westerse filosofie ja. Dat impliceert ook dat zijn werk een specifieke doelgroep heeft. Ik maak daar blijkbaar deel van uit.
Rorty heeft het onder andere voor elkaar gekregen om mij wat afstand te laten nemen van het sociaal contract. Want inderdaad is de match niet heel erg ideaal. Ik zou nu eerder zeggen dat we cultureel bepaald moreel gedrag vertonen en al het theoretiseren achteraf gebeurt.
Rorty stelt heel duidelijk dat zijn waarden cultureel bepaald zijn, maar dat het wel degelijk zijn eigen waarden zijn. Er is uiteindelijk geen niet-circulaire manier om ze te onderbouwen. Maar daaruit hoeven we dus niet te concluderen dat hij ze net zo goed kan inruilen tegen willekeurig welke andere set waarden.
Om na dit voorwerk dan maar te eindigen met de grote vraag. Ik (en ik denk Rorty met mij, al ben ik het natuurlijk niet waard om zijn sandalen los te maken 😉 ) snap niet wat dit zou moeten betekenen. Hoe kan een persoon nu waarheid zijn? Is Jezus dan een literaire hypostase voor waarheid zoals Poseidon de zee is en Athene de wijsheid? Of wordt bedoeld dat alle wat Jezus ooit heeft gezegd waar is? Anders snap ik het echt niet.
@shin
Waarmee je religie al veel meer neerzet als een middel tot een bepaald doel dan als iets dat een bepaalde waarheid weet te vangen?!
Hoe dan ook. Ik weet niet of ik je hierin volg. Zijn christenen inderdaad beter in het overstijgen van hun eigen (korte-termijn) belangen dan ongelovigen? Paas en Peels willen nog niet eens zover gaan.
Waar ik wel in geloof is dat de schuif van collectieve naar een individuele cultuur misschien wel wat meer naar de individuele kant van het optimum zit. Religies hebben de neiging wat meer aan de collectieve kant te zitten en kunnen in die zin inderdaad misschien wel een nuttige functie vervullen. Maar goed, sommige vormen van religie zijn mijns inziens weer veel te collectief en geven het individu veel te weinig ruimte. Dus ja…
Een laatste punt dat ik hier nog wel wil maken is dat individualisering en het collectief niet per sé op gespannen voet hoeven te staan. Het hele idee van de onzichtbare hand van de markteconomie laat zien dat eigenbelang en algemeen belang veelal samenvallen. En waar ze dat niet doen is het eerder aan de overheid om bijvoorbeeld via belastingen of collectieve voorzieningen dat te repareren. Ik zie de kerken niet zozeer als de hoeders van de samenleving.
Maar goed, ik ben dan ook ambtenaar geworden 😉
Maar jij ook de beste wensen, en veel studieplezier in 2015.
@bramvandijk
Ik zou het niet weten. Maar mijn eigen ervaring met mensen die psychotisch werden zegt dat ook mensen die in een psychose verkeren transcendentale of transpersoonlijke ervaringen kunnen hebben. En misschien zijn ze er wel vatbaarder voor. Het enige onderscheid dat je zou kunnen maken is of mensen ongeacht hun transcendentale ervaring voor het overige in hun persoonlijke doen en laten redelijk normaal functioneren in hun dagelijks leven en hun communicatie. Mensen die in meerdere of mindere mate in een psychose verkeren hebben daar moeite mee, evenals hun omgeving.
Eerlijk gezegd begrijp ik niet hoe je tot dat oordeel zou moeten komen. Hoe beoordeel je of een transcendente ervaring inspirerend is? Het lijkt erop dat je het speelveld dan al bij voorbaat afbakent tot wat in jouw straatje past. Of dat die ervaring echt transcendent is? Hoe zou je dat moeten toetsen? Eerlijk gezegd lijkt mij de enige mogelijkheid dat de persoon die die ervaring gehad heeft deze zelf ter discussie stelt. Stripped down naked. Maar hoe dan ook, je houdt altijd een autoriteitsconflict. Het is maar wat je gelooft.
@Flip
Ik heb in mijn leven een paar min of meer transcendent-achtige ervaringen en ervarinkjes gehad. Ook eenmaal iets wat ik achteraf als een lichte psychose zou kunnen beschrijven. Maar het enige waarop ik dat onderscheid maak is denk ik dat die laatste een negatieve (beangstigende) ervaring betrof, en die andere allemaal positieve ervaringen waren.
@Bram / @Flip
Mijn ontmoeting met God was een overweldigende ervaring. Ik ben dagenlang totaal van het padje geweest, en tot aan maanden daarna begon ik elke keer te huilen als ik er alleen maar over wilde praten. Mensen om me heen werden erdoor geraakt. Het was de meest indringende ontmoeting met God die ik ooit heb gehad. Ik was in de periode erna ook intens gelukkig met deze ervaring.
Het had een inspirerende inhoud, maar dat interesseert me verder geen fuck. Het enige wat voor mij nog van belang is: was dit een transcendente ervaring?
@Bram, nog even aansluitend op het andere draadje: deze ervaring was zeker nuttig voor mij persoonlijk. Maar ik hecht achteraf toch meer waarde aan de vraag of dit echt was, dan aan de vraag of het nut had.
Ik denk wel dat mensen van nature ook wel een beetje een hang heeft naar transcendente ervaringen. Er zijn ook veel mensen die niet in toeval geloven, een vaststaand lot. Mensen gebruiken drug, gaan naar praise avonden, mediteren, ook zie je dat stukje verlangen in films terug. Maar ik denk dat de psychologie nog lang niet ver genoeg is om met zekerheid zulke dingen te vast te kunnen stellen. Maar dat het gegeven van dood bij de mens een uitvlucht oproept, is niet gek. De enige uitvlucht is iets eeuwigs en buiten deze natuur.
Allereerst een gelukkig nieuwjaar voor jullie allen, gij Dwazen..!
Ik ben een paar dagen niet langs geweest maar het teruglezen van het bovenstaande artikel en de diepzinnige reacties erop raken me.
Waar ik blij van word is de open, respectvolle formulering van standpunten waarbij de waarheid verdedigbaar maar niet heilig wordt gelaten.
Mooi. Thanks!
Iets voor iemand hier?
Marije van Beek
@MarijevanBeek
Ik zoek een ietsist (m/v). Reacties naar m.vanbeek@trouw.nl. RT = karmapunten!
Wens jullie allen veel Heil en Zegen voor 2015, en vooral de rust van een geloof dat alle verstand te boven gaat.
@bramvandijk
Ik kan het toch niet laten nog even op iets terug te komen:
Dit schreef je naar aanleiding van mijn “proces/projectie” god die mensen koppelen aan bepaalde ervaringen. Er nog even over nadenkend betwijfel ik of het juist is wat je hier zegt. Juist een dergelijke gedachte over God of ‘het transcendente’ zijn volgens mij van alle tijden en culturen.
Als voorbeeld wil ik de joodse traditie aanhalen. Juist binnen die eeuwenoude traditie staat een dergelijke ongrijpbare God centraal, die zich alleen vertoont waar Hij gezocht wordt. Joden worden vervolgens niet zweverig, maar sporen elkaar aan tot handelen in het dagelijks leven en de praxis van het joodse geloof (in hun geval gebouwd rondom de Torah). In die handelingen kan God de mens tegemoet komen. Lees bijvoorbeeld deze recensie over een boek over jodendom en procestheologie.
En ook binnen tempeltheologische stromingen lijken dergelijke gedachten goed te passen. En volgens Margaret Baker zijn dergelijke ideeën veel gebruikelijker geweest dan gedacht.
Dat jij persoonlijk wat minder hebt met dergelijke ‘zweverigheid’ doet mijns inziens niet zoveel af dat dergelijke ideeën over God vrij algemeen zijn. Neemt uiteraard niet weg dat ook dit nog steeds vatbaar is voor een projectieargument.
@gansanders
Waar ik op doelde was het idee dat god goed was en een plan had met de wereld. Zeker in polytheïstische culturen komt dat idee niet voor. Pas binnen monotheïstische religies wordt gods goedheid een mogelijk idee. En dan nog stoppen we er een duivel naast die natuurlijk officieel geen god is en zo ook niet mag heten, maar ondertussen in veler beleving op dit moment praktisch gezien veel machtiger is dan god.
@bramvandijk
Maar dit idee maakt toch ook onderdeel uit van die joodse gedachten?
Misschien nog een aardige creatieve gedachte van Taede Smedes in zijn stuk een aanzet voor een theologie van evolutie:
Het mag dan allemaal lekker speculatief zijn, maar kun je helemaal niets met dergelijke gedachten? Misschien zitten wij toch erg anders in elkaar. 😉