De man waarvan we allemaal de donkere bladzijden uit zijn leven kennen, nadat openbaar kwam dat hij op grote schaal fraudeerde als wetenschapper: Diederik Stapel. Tijs van den Brink gaat in zijn programma Adieu God? met hem in gesprek. Zelden heb ik zoveel doorleefde wijsheid voorbij horen komen in 25 minuten. Wat mij betreft slaat Diederik menigmaal de spijker op de kop. Door schade en schande wordt men wijs, zullen we maar zeggen. Ik heb er in ieder geval weer een (anti)held bij.
Tijs vraagt naar ‘de persoon’ die Diederik een aantal jaren geleden was. Één ding dat in ieder geval opvalt: er is niets meer te herkennen van de ‘anti-theïst’ die Diederik voorheen was. De grond verdween onder zijn voeten toen hij zijn maatschappelijke status en werk verloor. Dat heeft hem gedwongen om met andere ogen naar het leven te kijken. Het was geen makkelijke tijd, maar hij heeft besloten de schouders niet te laten hangen en door te willen:
“Op het moment dat je zegt: ik wil er geen einde aan maken, toon dan de moed om iets te betekenen voor al die mensen om je heen, die zoveel betekenen voor jou.”
Precies deze overweging is ook menigmaal door mijn hoofd gevlogen gedurende mijn ‘ontkering’. Zodra ik het leven ook de moeite vindt vanuit mijn nieuwe (ontheemde) positie, is er juist alle reden om om echt wat van dit leven te maken en te geven om mijn medemens. Want, we hebben elkaar nodig zegt ook Diederik:
“We zijn allemaal blind, maar niet allemaal tegelijk. Daarom moeten we elkaar vasthouden.”
Over geloof zegt hij interessante dingen. Zo vergelijkt hij fraude in de wetenschap met God:
“Ik had een behoefte aan oplossingen. Dat past ook bij mijn nieuwsgierigheid: er niet mee kunnen omgaan dat het niet zo mooi is als je zou willen. Dan bedenk je oplossingen. Voor mij was dat iets wat binnen de wetenschap niet kan, maar er zijn ook mensen die oplossingen bedenken en dat heet dan God. Daar weten we ook niets van, het is een suggestie, maar het geeft hetzelfde soort houvast.”
Volgens Plantinga & Co is geloof in God echter een suggestie die in tegenstelling tot wetenschappelijke claims geen noodzakelijke onderbouwing behoeft, maar dat terzijde.
Ook maakt hij het punt dat vergeving niets betekent zonder dat er iets verandert aan de situatie. Er moet werk van vergeving gemaakt worden. Geen verzoening zonder bekering, zou een jood zeggen. Dat is iets waar christenen veel van kunnen leren, want christenen willen nog wel eens blijven hangen bij een abstracte verzoeningsleer: er is onvoorwaardelijke genade, want Jezus heeft alles al volbracht. Wij gaan vrijuit, jippie jee! (Waarbij de GerGemmer zijn leven lang gebukt gaat onder vertwijfeling of die genade überhaupt wel aan hem toebedeeld is).
Aan het einde van de uitzending komt de ware EO’er in Tijs naar boven, nu hij ontvankelijkheid voor het evangelie bij Diederik proeft: “Zou je die stap kunnen zetten? (…) Dat Hij zich aan jou openbaart (…) Verlang je ernaar?” Zijn dit spontane vragen van Tijs, of wil toch erg graag het bekeringsformulier kunnen invullen, om weer mee te kunnen praten in de personeelskamer van de EO en voor credits bij de achterban? Maar Diederik houdt zich koel en geeft een mooi en eerlijk antwoord: “(…) Om echt te kunnen geloven dat er iets is dat een soort deken vormt over de absoluutheid, de leegte en de pijn, dat moet heerlijk zijn.”
Dwaze Schare 
Wat een enorme gevolgen heeft het gedrag van Stapel voor hemzelf, zijn vrouw, zijn kinderen, zijn ouders, zijn vrienden en zijn collega’s..
Ik vond het wel een mooi gesprek tussen Van de Brink en Stapel.
Het zou ook wel heel erg zijn als je na al dergelijke ellende nog steeds niet het lef zou hebben, jezelf eens goed in de spiegel te bekijken…
Een bijzonder gesprek, vond ik!
@Afolus
Toen Diederik Stapel die Preek van de Loser hield, heb ik kort emailcontact met hem gehad. Was een erg plezierig contact en ik vond het knap zoals hij zichzelf in die emailwisseling en in de preek in de spiegel bekeek. Zo ook hier. Mooi!
Niet kunnen omgaan met oplossingen die niet kunnen…..
Met eenbord voor mijn hoofd ten val gegaan……..
het was in die wereld dat ik…..
Die man is slim in het ontduiken van een stuk verantwoordelijkheid.
Ik word er niet zo warm van.
@afolus
Ik ook, maar ik meen niet dat je bedoeling was om dat in twijfel te trekken. De satirische ondertoon hier en daar is vooral ter bevordering van het leesgenot. En hier en daar druk ik een punt dat iets van mijn mening laat doorschemeren over de zaken die aan bod kwamen…
Diederik Stapel laat zien dat het idd nodig is om door het stof te gaan en de consequenties dergelijk verwerpelijk gedrag te aanvaarden, maar dat je vervolgens niet bij de pakken moet gaan neerzitten. Hij laat zien dat een nieuw begin mogelijk is.
Ook vind ik het prettig dat hij (mag je ook verwachten van een psycholoog/socioloog) op een redelijk beschouwende manier reflecteert en dingen goed in context lijkt te plaatsen.
@rob
Wat zou jou advies dan zijn voor mensen die een dergelijke misstap hebben begaan? Hoe zou hij nu meer verantwoordelijkheid op zich kunnen nemen?
@rob
Zijn we in beginsel allemaal niet vaak heel slim in het ontduiken van verantwoordelijkheid…? Zeker als er ontmaskering dreigt of heeft plaatsgevonden?
Hij krijgt zijn baan, status, reputatie enz. er allemaal niet mee terug en is toch bereid voor het voetlicht te komen.
Ik vond het ook niet een zielig verhaal in de trant van “wat ben ik te pakken genomen”.
Trouwens, god houdt van hem maar ik vind het verder prima hoor..😎
@Gansanders
Door de wereld waarin hij zat niet te betrekken bij zijn keuzes om fraude te plegen en de zogenaamde onmacht om met gebrek aan oplossingen om te gaan. Alsof bedrog daarbij helpt.
@Afolus
Tuurlijk
Zich verexcuserend dat zijn motieven goed waren.(ik wilde graag een oplossing, de wereld waarin ik zat blablabla
Dat zou helemaal fraai zijn, hij heeft het overduidelijk aan zichzelf te danken, die escape zat er niet meer in en hij is slim genoeg om hem dan ook niet te gebruiken.
Ik vind het ook best, de man zit mij niet in de weg.
@Gansanders
Verder vind ik het een heel leuk stuk, lekker leesbaar en vlot geschreven en mooie insteek.
@rob
We zullen natuurlijk nooit zeker weten of het echt daadwerkelijke motieven waren. Ik heb z’n boek niet gelezen waarin hij er nog meer over zegt.
Maar het kan toch gewoon zo zijn dat zijn fraudepraktijken langzaam steeds erger geworden zijn en hij destijds zichzelf continu wist te overtuigen dat het nogal meeviel of hij het deed voor een goede zaak? Vergelijkbare mechanismen als confirmantion bias en congnitive disonatie?
Hoewel het dan natuurlijk wel weer zo is dat hij zich daar juist als sociaal psycholoog beter bewust van moest zijn. Ook achteraf zou hij met die kennis misschien wat gemakkelijker de boel kunnen psychologiseren (en daarmee verzachten) dan een ander het doet.
Maar ik ga liever uit van zijn eigen woorden (dat er werkelijk niet al te kwade motieven achter zaten). Ook als dat misschien wat naïef is.
Het blijft natuurlijk allemaal niet mals (was het niet 1,4 miljoen aan onderzoeksgeld wat er mee gemoeid ging + heel veel promovendi en mede auteurs die geschaad zijn in hun reputatie + schade voor het vakgebied?). Maar daar is juridisch al uitspraak over gedaan, volgens mij. Vervolgens vind ik het juist goed dat hij de wil toont om verder te gaan met het leven.
Sympathieke kerel, mooi gesprek. Er zit inderdaad een stuk beschouwelijkheid in, maar ik heb niet de indruk dat hij zich verstopt achter die beschouwelijkheid. Ik denk dat hij beide kanten laat zien, dat hij zich zowel bewust is van het dragen van de gevolgen, maar ook in staat is zichzelf uit te leggen.
Door alleen maar de nadruk te leggen op hoe fout je wel niet was en hoe erg het je spijt enz enz, kun je ook in een slachtofferrol blijven hangen. Dat doet hij niet, en dat vind ik eigenlijk wel een sterk punt.
@Bokkepoot
Door toe te geven hoe fout je wel niet was en hoe het je spijt is toch niet het slachtoffer uithangen?
@rob
Nee, daarom gebruik ik ook de woorden ‘alleen maar’ en ‘nadruk leggen’ en ‘enz enz’ en ‘kun je ook’. 😉
@Bokkepoot
okok.
Ik ben geloof ik de enige die het weer een beetje slapjes vindt allemaal 🙂
@rob
Wij zijn allemaal gewoon wat slapjes. 😉
@rob
Ik denk dat er een balans is, en zo op het eerste gezicht komt het mij over dat hij die balans wel redelijk heeft gevonden. Verder denk ik dat wat je ziet wel redelijk klopt, maar dan denk ik: een stukje afstandelijkheid / zelfbescherming lijkt me volkomen logisch in zo’n situatie. Tegelijkertijd komt hij op me over alsof – als jij dit nu allemaal tegen hem zou zeggen – hij best zou kunnen zeggen: “oh, maar daar heb je helemaal gelijk in.”
En dat maakt het verschil, denk ik.
@Bokkepoot
Watje 🙂
Kennelijk heeft de KNAW geen behoefte aan doorleefde wijsheid.
“Medesponsor de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) wil niet dat Stapel, die wetenschapsfraude pleegde, optreedt op een festival waaraan de naam van de KNAW verbonden is.”
http://www.nrc.nl/nieuws/2014/09/16/voorstelling-diederik-stapel-geschrapt-na-bezwaar-van-knaw/
Huh? Toneelstuk ging toch sowieso niet door?
http://www.npo.nl/zembla/11-02-2015/VARA_101372910