Herverdeling is weer helemaal terug op de agenda. Je kan het bijna niet gemist hebben. De Franse econoom Thomas Piketty bracht dit thema door zijn boek Capital in the twenty-first century (zoals de Engelse vertaling heet) na decennia eindelijk terug in het maatschappelijk debat, waar het gelijk hét onderwerp van het decennium werd. Hij wordt al gezien als de verlosser van de linkse kerk. Als een eenentwintigste-eeuwse Jezus stelt hij de maatschappelijke verhoudingen onder kritiek en komt hij op voor de armen en de marginalen. Maar hoe christelijk is zijn boodschap eigenlijk?
Linkse kerk
Heel kort door de bocht komt zijn boek erop neer dat vermogen de neiging heeft om zich te concentreren bij een kleine elite. Regelmatig verwijst hij naar de boeken van Jane Austen en de klassenmaatschappij uit de 19e eeuw. In de 20e eeuw leek het allemaal anders te worden, maar dat bleek slechts een incident. Door twee wereldoorlogen, de grote depressie, historisch gezien een uitzonderlijk hoge economische groei en gericht herverdelingsbeleid werd de materiële welvaart gelijker verdeeld. Maar sinds pakweg 1980 is dat wel een beetje voorbij en zijn we weer hard op weg naar die ontzettend scheve verdeling van inkomen en vooral van vermogen.
De kerk kent een traditie van rode dominees die hier wel raad mee zouden weten. Natuurlijk komt de bijbel hiertegen in opstand, natuurlijk moet het vermogen herverdeeld worden! Een verwijzing naar het jubeljaar kan niet ontbreken, ook al is er geen enkele aanwijzing dat er ooit daadwerkelijk sprake is geweest van een jubeljaar met bijbehorende schuldkwijtschelding.
Ook Jezus kan worden geïnterpreteerd als iemand die de gevestigde orde, ook de economische orde, uitdaagde en niet zonder meer accepteerde. Zijn gelijkenis van de arbeiders uit Mattheüs 20 laat ook sterk nivellerende neigingen zien. De arbeiders die de hele dag hebben staan zwoegen krijgen net zoveel betaald als degenen die maar een uurtje hebben gewerkt.
Rendement
Maar is dat het enige verhaal dat terug te vinden is in de bijbel? In het oude testament zien we ook dat god zijn vriendjes zoals Abra(ha)m, Jakob, David of Job grote rijkdom geeft als ze naar hem luisteren. In Rechters zien we ook dat als je niet doet wat god wil, dat hij dan de Midianieten stuurt of een ander volkje om je vrijheid en je bezit af te nemen. Deze verdeel- en heersstrategie werkt over het algemeen inkomensverschillen juist in de hand.
Ook Jezus ontpopt zich als kapitalist: in de gelijkenis van de talenten uit Mattheüs 25 krijgen de drie knechten knechten verschillend kapitaal in beheer: vijf, twee en één talent. Piketty leert ons dat een investeerder met een groter vermogen ook een hoger rendement kan behalen. Dat is precies wat we zien. Degene met vijf talent haalt in “lange tijd” een rendement van 100%. Degene met twee talent ook 100%, wat gezien zijn kleinere startkapitaal dus een grotere prestatie mag heten. Maar als je maar één talent hebt, is het veel lastiger om dat rendement te behalen. Je hebt veel minder mogelijkheden om aan risicospreiding te doen en loop je dus een groter risico om verlies te maken. Vanwege verliesaversie en in afwezigheid van inflatie is het dus helemaal niet gek om dat ene talent veilig te bewaren.
Maar hoe reageert Jezus de heer des huizes als hij thuiskomt? Die snapt niet dat de acties van zijn drie knechten gedreven zijn door zijn eigen verdeling van het kapitaal. De knechten die een rendement van 100% behaalden beloont hij. Maar de knecht die maar één talent had gekregen en daar niet veel meer mee kon doen dan het netjes en veilig bewaren wordt gestraft voor zijn volstrekt logische keuze. Erger nog, dat talent wordt gegeven aan degene die er eerst al vijf had gekregen. Daarmee laat de heer des huizes zien dat hij ook al niet doorheeft dat de knecht die twee talenten had gekregen een veel grotere prestatie had geleverd dan degene die vijf talenten had gekregen.
We komen dus in beide testamenten zowel nivellerende als denivellerende neigingen tegen. Er is dus ook niet een duidelijke ontwikkeling te ontdekken in de bijbelverhalen.
Piketty
De bijbel is een boek met vele talenten, maar economie is daar geen onderdeel van. (Dat hadden we overigens al eerder gezien.) Op economisch vlak blijkt Piketty een veel belangrijker verlosser, met veel messiaanser trekken. Gelukkig worden verlossers inmiddels niet meer gekruisigd.
Dwaze Schare 
Het probleem is dat wij mensen waarde hechten aan vermogen. Zodra we (vermogend of onvermogend) realiseren dat geluk niets met vermogen te maken heeft, heeft het boek van Pikety ook geen waarde meer.
Ik wil nog opmerken dat vermogen wat mij betreft ook immaterieel kan zijn.
Dit soort discussies zijn altijd lastig omdat de vermeende rijken en zelfverklaarde armen de neiging hebben langs elkaar heen te praten in landen zoals de onze.
De dramatische verschillen in continenten als Afrika laat ik maar even buiten beschouwing..
De “armen” hier vinden vaak dat zij helemaal geen vermogen hebben terwijl hun pensioenrechten meestal al minimaal enkele tonnen waard zijn.
De “rijken” hier realiseren zich over het algemeen helemaal niet hoe moeilijk het is om met een modaal inkomen of iets meer een gezin op een beetje normale manier draaiend te houden.
Een wijs mens die daar een gesprek met een gemene deler als uitkomst over kan voeren…
@ardbeg10y
Ja zo lust ik er nog wel een paar..😎😇
Bijvoorbeeld:
Zodra we (gelovig of ongelovig) ons realiseren dat geluk niets met god te maken heeft, heeft het boek van god, de bijbel, ook geen waarde meer…
En weg is dan het taboeloze geloofsgesprek…😳
Nivelleren is een feest!
Hee Afolus, ik dacht dat je een redelijk mens was! Je probeert me de hoofdzonde op dit forum aan te smeren: het in de wegstaan van een taboeloos geloofsgesprek. Zelfs nog erger dan het niet waarderen van satire!
Nu is de interesse in het taboeloze geloofsgesprek wel tanende geziene de terugloop van het aantal posts.
@Bram: Heb jij nog een exemplaar weten te bemachtigen?! 😉
@ardbeg10y: Dat heeft wat mij betreft alles te maken met het WK.
@Afolus: Mooie opmerkingen aan het eind van je reactie!
Strikt genomen is het natuurlijk juist om pensioenrechten als vermogen te beschouwen. Al denk ik niet dat dat bij de meeste mensen de beleving is. Het is natuurlijk zo dat ondernemers hun pensioen zelf moeten regelen. Daar hebben ze ook faciliteiten voor. Voor een groot deel van de rijken geldt echter dat die opmerking over pensioen net zo hard voor hen geldt. 😉
@Bram: Wat betreft dat jubeljaar: eens met je opmerking over de historische verwerkelijking ervan; daar is geen bewijs van. Maar om eens de katholieken als voorbeeld te nemen: het gaat er om dat dat het ideaal is waar naar gestreefd kan worden. 😉
@Wilfred
Ik heb inderdaad nog flink moeten zoeken voor ik nog ergens een exemplaar had gevonden. Inmiddels is hij overal weer verkrijgbaar. En volgend jaar komt er waarschijnlijk een Nederlandse vertaling.
De WRR heeft onlangs ook een duit in het zakje gedaan. In het hoofdstuk over vermogensongelijkheid in Nederland wordt gekeken naar het vermogen exclusief pensioenvermogen. Volgens de WRR is pensioen namelijk geen vermogen, maar uitgesteld inkomen. Je kan er geen opleiding van betalen, je hypotheek niet van aflossen, geen onderneming mee starten en je kan het niet als erfenis doorgeven aan je kinderen. Vervolgens wordt geconcludeerd dat de vermogensongelijkheid in Nederland vergeleken met andere landen wel erg hoog is.
Die vergelijking gaat natuurlijk helemaal mank, want in andere landen sparen mensen veelal zelf voor hun pensionering en telt dat wel mee met het vermogen.
Tja… ik weet niet of het wenselijk zal zijn om echt een jubeljaar in te stellen eens in de 50 jaar. Het systeem rust heel erg op verworven rechten uit het verleden. Terug mogen keren naar “je eigen grond” is natuurlijk alleen maar iets dat kan werken als alle grond is verdeeld over families…
En als je het beperkt tot het kwijtschelden van schulden, dan nog is het eigenlijk heel gek. Ik heb bijvoorbeeld een grote schuld, maar daar tegenover staat dat ik ook een huis bezit. Je kan schulden niet los zien van datgene wat met het geld is gedaan. Bovendien is de meest directe analogie van grond teruggeven dat de schuld verplicht afgelost moet worden in het jubeljaar. Daar zou ik zelf niet vrolijk van worden, want dan zou ik mijn huis verplicht moeten verkopen.
@afolus
Het goede aan het boek van Piketty is dat hij massa’s data heeft verzameld die teruggaan tot de 18e eeuw. Daardoor kun je de discussie voeren op basis van gedeelde data en niet op basis van anekdotes.
@Bram: Vanzelfsprekend kan het jubeljaar als uitgangspunt in onze hedendaagse economie niet werken. Waar het mij om ging, was alleen om tegenover het feit dat we geen weet hebben van effectieve historische werking van het jubeljaar de opmerking te plaatsen dat het wel iets zegt over een ideaal. Daar gaan verschillende opvattingen over grond, mensen en schulden achter schuil. Mensen en grond zijn van Jahweh.
Hoezeer het in die tijd zou hebben kunnen werken, weet ik niet. Je kunt het volgens mij niet veralgemeniseren naar schulden in het algemeen. In feite gaat het alleen om verkoop van opbrengst van het land (Lev. 25: 15, 16) en vrij komen van mensen die zich als slaaf verkocht hebben, waarbij in beide gevallen rekening wordt gehouden met de nabijheid van het jubeljaar als het gaat om de waardebepaling van die ‘verpanding’. Er staat volgens mij nergens dat uitstaande schulden daarmee teniet gingen. Alleen het land komt dan weer in het bezit van de familie. Het volgende jaar kon het weer voor 49 jaar aan opbrengsten verpand worden…
Tenminste, zo begrijp ik het.
@Bram
Ik ben het er mee eens dat je met de bijbel allerlei kanten op kunt. Toch bestaat er wel degelijk zoiets als het christelijk doordenken van de economie. Ik denk aan Johan Graafland die ‘Het oog van de naald schreef’: http://www.bewegingonline.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=1470:het-oog-van-de-naald-de-economie-van-de-markt-geluk-en-solidariteit&catid=190:herfst-2008&Itemid=245
Een jaar of drie geleden heb ik het met een groepje medestudenten gelezen. Het kwam over als een evenwichtig verhaal, waarin verschillende ethische modellen worden toegepast op de economie en naast de Bijbel worden gelegd. Het boek heeft een vrij hoog beschouwend gehalte met een voorzichtige aanzet tot hoe christelijk denken over de economie eruit zou kunnen zien.
Wat ik mooi vond was dat Graafland me liet zien dat er in de Bijbel zowel aanzetten voor een rechtse als linkse politiek te vinden zijn. In plaats van duidelijk één kant op te gaan, kiest Graafland voor een balans tussen de twee. Het formuleren van een christelijke visie op economie is voor hem als het gaan door ‘het oog van de naald’. Toch blijft hij niet zwijgen, en komt wel degelijk tot het formuleren van een visie.
Verder bespreekt Graafland ook het jubeljaar in zijn boek, evenals andere vormen van nivellering en armoedebestrijding in de Bijbel.
Een andere persoon die bij mij gelijk te binnen schiet, die een christelijke visie op de economie heeft proberen te formuleren is Bob Goudzwaard met zijn ‘economie van het genoeg’. Hij zet zich duidelijker af tegen het kapitalisme dan Graafland dat doet. Van hem heb ik ook wel een een boek gelezen en een o.a. een lezing bijgewoond. Hoewel ik zijn visie niet zo snel globaal ingevoerd zie worden, vind ik het een inspirerende en hoopvolle man.
Hmmm… een hoopvolle man…
@Derk
Doel je op zijn nogal alarmistische houding met hoe de wereld en de economie ervoor staat volgens hem? Of iets anders?
Voor de hoop waarover hij het heeft is geloven trouwens wel handig. Voor mij inmiddels wat lastiger dus. Tekenen van hoop in deze tijd ziet hij vooral als een heenwijzijng naar het komende koninkrijk, zijn eschatologische verwachting (die bij hem gelukkig niet echt tot passiviteit leidt).
Zojuist heeft het Kabinet een reactie op dit artikel gepubliceerd:
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/09/16/kamerbrief-over-de-nederlandse-vermogensverdeling.html