Je kunt er niet om heen: duurzaamheid, fair trade en milieu zijn trending topics geworden onder moderne christenen. Kijk maar eens op de websites van Kerk in Actie, de Christen Unie en Time to Turn. Je komt al gauw termen tegen als goed rentmeesterschap (door God aan de mens gegeven macht en verantwoordelijkheid over de aardbol) en sociale rechtvaardigheid (de onvermijdelijke weduwen en wezen). Typisch algemene bijbelse thema’s, dus zo vreemd is dat niet. Maar wat voor concrete handvatten geeft de Bijbel ons eigenlijk voor duurzaam, milieubewust en sociaal rechtvaardig handelen?
Laten we ons eens buigen over een specifieke bijbeltekst en deze langs de meetlat leggen van bovengenoemde thema’s. Ik kies voor het verhaal over de wonderbare spijziging, ons verteld door Marcus. In meer vrijzinnige kringen wordt deze tekst vaak samengevat met de leuze: delen = vermenigvuldigen, als de rijke landen eerlijk met de armen delen wat ze hebben, is er voor iedereen ruim voldoende. Ik zal hieronder door in te zoomen op een aantal details laten zien dat deze interpretatie het nodige over het hoofd ziet.
Het verhaal
Jezus (die er eigenlijk even tussenuit had willen knijpen, far from the maddening crowd) predikt tegen wil en dank aan het meer van Galilea, in een onderontwikkeld gebied. Er zijn veel mensen achter hem aangekomen, maar die hebben geen eten meegenomen. Er is dus een probleem.
Hoe wordt dit probleem getackeld? Het begint veelbelovend. Zijn leerlingen vragen: ‘Moeten wij dan voor tweehonderd denarie brood gaan kopen om hun te eten te geven?’
Ja, doen, zou je zeggen! Zo stimuleer je immers de lokale economie. Dat is pas duurzaam!
Maar Jezus kiest een andere weg: hij besluit het door de leerlingen meegebrachte voedsel (de vijf broden en twee vissen) te vermenigvuldigen (een wonder) en uit te delen, en vervolgens de restanten weer in te zamelen. Maar liefst twaalf manden brood blijven er over!
Dumping
Dit is nu weer een typisch voorbeeld van de verkeerde soort ontwikkelingshulp, het beruchte dumping: in een noodsituatie plemp je als rijke je overtollige voedselvoorraden en hulpgoederen in het getroffen gebied. Ziezo! Probleem opgelost! Maar is dat ook zo?
Ja, voor een korte periode is de nood misschien gelenigd, maar daar wordt door de plaatselijke bevolking op de langere termijn een hoge prijs voor betaald: ontwrichting van de lokale economie, door kelderende graan- en visprijzen. Vissers, molenaars en bakkers worden brodeloos. Boeren kunnen hun oogst niet meer kwijt zonder zwaar verlies te maken en hebben geen geld meer voor zaaigoed voor het volgende jaar. Er zit voor de lokale overheid niets anders op dan een lening af te sluiten tegen hoge rente om de economie weer een beetje op gang te trekken.
Een ander gevolg is dat het ontstaan van een ‘cargo-cult’ wordt gestimuleerd: morgen gaan we weer naar het meer, dan komt Jezus vast weer gratis brood en vis uitdelen.
Hit-and-run
Het ziet er ook uit als een typisch staaltje charismatische hit-and-run strategie: een incidenteel evangelisatiefeestje organiseren zonder rekening houden met locale cultuur, religie, en machtsverhoudingen. Een neokolonialistische manier van denken, want wat het uiteindelijke sociale en psychische effect van je bliksembezoek is kan dus wel eens heel anders uitpakken dan je gedacht had vanuit je eigen als vanzelfsprekend beschouwde normen en waardenpatroon.
Het groene gras
En dan het milieu-aspect. Wij lezen: “En Hij gebood hun, dat zij hen allen zouden doen nederzitten bij waardschappen, op het groene gras.” Hmm, dat zal er na afloop wel hebben uitgezien als het Vondelpark na een warme zomerse zondag.
En dan hebben we het nog niet gehad over de verstoring van het kwetsbare eco-systeem in dit gebied (“Deze plaats is woest”), gelegen aan de oevers van een meer, doorgaans een belangrijke broedplaats van vele vogelsoorten. En al het afval dat werd achtergelaten door de schare (‘Papa, duur het nog lang? Ik moet poepen.’ ‘Ach jongen, ga maar even de bosjes in’).
Gezien het spontane karakter van het gebeuren mogen we dan ook ernstig betwijfelen of er vooraf de nodige vergunningen zijn aangevraagd, laat staan dat er een milieu effect rapportage (MER) is opgemaakt.
Conclusie
We kunnen dus rustig stellen dat de vlieger delen = vermenigvuldigen in dit geval niet opgaat. De duurzame, faire en milieubewuste interpretatie wordt geenszins waargemaakt door de details uit het verhaal en er zelfs door gelogenstraft.
Of moeten we in arren moede maar concluderen: ook hierin weet Jezus ons weer op verrassende wijze te inspireren, ditmaal niet via parabelen of wondergenezingen, maar door onomwonden het slechte voorbeeld te geven?
Trouwens, wat is er met die twaalf volle manden brood gebeurd?
Dwaze Schare 
Mooie preek Flip.
Vermoedelijk zijn die 12 manden brood gevoerd aan de vissen in het meer…. Toch een vorm van duurzaam handelen.
Hilarisch stuk :-). En het is natuurlijk helemaal waar: Jezus deed aan marktverstoring cq concurrentievervalsing. Zomaar gratis voedsel uitdelen, drank produceren, genezen , zonder geld te vragen en waarschijnlijk ook nog eens zonder de benodigde diploma’s eb vergunningen; geen wonder dat het fout afliep voor ‘m.
Haha prachtig stuk. Zie me zo voor me dat een stel schriftgeleerden na afloop van dat wonder bij elkaar hebben staan klagen. “Wat een bende, hij had beter ook een stel schoonmakers kunnen vermenigvuldigen. En vergunningen regelen, ho maar. Is het trouwens een gemeentelijk evenement of provinciaal met 5000 bezoekers?”
@Richard
Gemeentelijk of provinciaal; in elk geval had er een peloton ME klaar moeten staan.
Maar ja daar was niet genoeg budget voor. Zulke mensen moeten ook altijd een lunchpakket…
Een denarie zou gelijk hebben gestaan aan een dagloon. Dus penningmeester Judas had zomaar ruim 6 maandsalarissen in kas – en vermoedelijk veel meer, want alles zomaar even uitgeven zou hij nooit hebben toegestaan.
Waar kwam al dat geld vandaan? Het ligt voor de hand dat dit van donaties afkomstig was, maar waar is de verantwoording? Is er ooit een jaarverslag van opgemaakt?
Hmm vernieuwende insteek. De evangelien als les hoe het niet moet. Bij Israel deden we dat al langer:
1 kor 10:6-7
Hilarisch. Altijd al stiekem gevonden dat Jezus er een beetje om vroeg. Maar ja, data zeg je niet hardop in de kerk 😉
Nou, nou…. het is nogal aanmatigend om de schare van weleer te vergelijken met de smerige Amsterdammers in het Vondelpark! Al komt, volgens de foto, de gemoedstoestand van dat park wel overeen met die plek van weleer “Deze plaats is woest” (maar dan na afloop).
@mafchauffeur
vermoedelijk vreesde Judas al voor een verklaring-met-beperking door de accountant, en voor verlies van de ANBI-status. Daarom kneep hij er tussenuit #klokkenluider avant la lettre.
Als ik jouw volg, dan zouden ze voor 200 denarie ongeveer 1250 broden hebben moeten kopen – een half brood per man zou voldoende moeten zijn neem ik even aan. Dat komt neer op een broodprijs van 6 denarie 25/100 (ik weet even niet hoeveel sestertiën dat zijn ;-))! Dus ruim 6 maal een dagloon. Nog afgezien van de vis, die volgens Kniertje duur betaald wordt. Best wel schokkend.
@flipsonius: om middernacht gaan zitten hoofdrekenen is misschien niet het allerbeste idee. 😉
@Flip: Mooie preek! Je hebt duidelijk in de kerk veel inspiratie opgedaan! 😉
Ik denk teruggegeven aan de vissen (ze gingen immers terstond het schip in, hetgeen, denk ik jouw preek lezende, zeker een dubbele bodem zal hebben) als dank voor de twee gedode soortgenoten of als voedsel omdat Jezus wist dat ze de hele nacht moesten roeien, maar geen meter vooruit zouden komen.
@flip
Nou vergeet je de vrouwen en kinderen, he. En die kunnen eten hoor. Dus met die broodprijs zal het wel meevallen 😉
@mafchauffeur
Iets te ijverig zitten breukelen met halve en hele broden, en die weer gedeeld door vier, etc, 😉
@shin:
zouden de aanwezigen ook een goody-bag mee naar huis hebben gekregen, voor het thuisfront?
Er valt me trouwens nog iets op in het verhaal: er waren dus 5000 aanwezigen. Dat was ook het (nou ja, theoretische) aantal manschappen in een Romeins legioen. En deze groep werd in ‘waardschappen’ van 100 onverdeeld, zoals een Romeins legioen werd onderverdeeld in centuria. Is ook vast wel eens eerder opgemerkt?
@Flip: Nou snap ik hoe die geldproblemen in A’dam tot stand kwamen! 😉
@flipsonius
Had ik al gezegd dat ik dit een erg goede preek vind? Na zo’n preek lees je het verhaal weer met nieuwe ogen en dat is misschien wel het mooiste dat je kan bereiken.
😀 Nu snap ik extra goed waarom hij zo boos werd dat die kostbare olie over Jezus’ voeten werd uitgegoten en niet verkocht. Hij had dat geld goed kunnen gebruiken om de belastingschuld – als gevolg van intrekken ANBI-status met terugwerkende kracht – af te betalen.
In de film Millions wordt een prachtige uitwerking van dit verhaal gegeven. Daar spreekt Petrus met een jongentje die na de dood van zijn moeder geobsedeerd is door heiligen over dit wonder. Hij verklaart het als volgt: Jezus laat de door de jongen meegebrachte vissen en broden rondgaan. Iedereen die de mand onder zijn neus krijgt, durft er niets af te pakken omdat het al zo weinig is. En ook omdat de mensen zelf hun eigen etenswaar hadden meegenomen maar niet wilde delen. Nu Jezus hen confronteerrt met hun gierigheid schamen ze zich. En in plaats van de mand te nemen, voegen ze iets toe. Zo komt het dat er meer overblijft. De lering is het spreekwoord van Mahatma Ghandi: er is genoeg voor iedereen, maar niet voor ieders hebzucht. Zelf eerlijk delen leidt tot eerlijk delen. Ik vermoed dat we met veel ontwikkelingslanden nog in fase 1 zitten.
@Lucilla: O, dat is wat economen bedoelen als ze het hebben over ‘de taart groter maken’! 😉
@Lucilla
Ten eerste welkom op deze site!
Ik weet niet of deze film http://www.rogerebert.com/reviews/millions-2005 in Nederland is uitgebracht. Ik heb hem niet gezien, maar lijkt me de moeite waard gezien de recensies.
Ik vind die uitleg wel heel mooi, kende hem nog niet maar past heel goed in een meer vrijzinnige interpretatie. Of hij verantwoord is qua exegese…ik ben geen dominee of bijbelexegeet. Ik heb zelf wel de neiging gekregen om steeds meer op de details van de tekst zelf te focussen, in plaats van meteen naar een meer symbolische interpretatie te springen.
Maar ach, het is Markus zelf die aan het eind van zijn verhaal de apostelen terugverwijst naar Galilea, waar het allemaal begon (ik knip 16:9 er maar even uit, dat is een latere toevoeging), en de lezer daarmee als het ware uitnodigt om het nog eens over te lezen, misschien om de betekenis beter te begrijpen. (Wat bij dus een tegengesteld effect heeft: ik ga steeds meer twijfelen wat hij nou eigenlijk bedoelt ;-)).
Er staan natuurlijk een hoop symbolische verwijzingen in dit verhaal. Zo zouden de twaalf manden met brood verwijzen naar de twaalf stammen van Israel, en naar de hele wereld, wat weer zou verwijzen naar het idee dat Jezus gekomen is om de hele mensheid te verlossen.
Cruciaal lijkt me dat Jezus eerst de broden en vissen zegent, en dat iedereen vervolgens verzadigd raakte. Met ‘langdurig onderwijs’ had hij dat niet voor elkaar gekregen. Tja. Anyone?
@Flip: Er staat niet voor niks “smaakt en ziet dat de Here goed is”! 😉
@Wilfred
Zien is geloven! Ik eis een
filmpjekleitablet!@Flip: Psalm 34:
Sorry, geen kleitablet van voorhanden. 🙂
@Flip: Je kent toch wel deze tekstvariant?
Persoonlijk vind ik deze leuker:http://www.babboes.nl/schrijven/alle-verhalen/75-stenensoep Komt ook meer bij ’t verhaal van wonderbare broodvermenigvuldiging!